مقطع: کارشناسی ارشد سال: 1403
رشته: حقوق – حقوق جزا و جرمشناسی
پدیدآور: مهدیه جمالی استاد راهنما: محمد علی عامری
موسسه آموزش عالی آل طه، دانشکده علوم انسانی
عدالت ترمیمی که جنبشی نوین در حوزه جرم شناسی است، صرف نظر از پیشینههای تاریخی و فرهنگی و قبل از نظریهپردازی، ابتدا در خلال برنامههای مختلف خانوادهء عدالت ترمیمی، نظیر میانجیگری کیفری، محافل تعیین حکم و مجازات، گفتگوی گروههای خـانوادگی و…تجربه شده و سپس اصول اساسی و اهداف و کارکردهای آن تئوریزه شده است. عدالت ترمیمی تعریف نوینی را از مفاهیم سنتی و کلاسیک حقوق جزا و کارکرد نهادهای حقوق کیفری ارائه داده و در عمل نیز اثرات قابل ملاحظه ای بر سرنوشت اصـحاب دعـوی کیفری، جامعه مدنی و نهادهای نظام عدالت کیفری برجا میگذارد. رویکرد مقنن ایران در خصوص شیوه های عدالت ترمیمی در مرحله پیش از دادرسی به دو بخش درون سازمانی که در قالب میانجیگری و برون سازمانی که شامل تعلیق تعقیب، تعویق تعقیب، تعلیق اجرای مجازات، تعویق صدور حکم، جایگزین های حبس است اشاره نمود. نتایج تحقیق نشان داد با وجود تاکید سیاست های کلی نظام مبتنی بر عدالت ترمیم و میانجیگری کیفری، اما ساز و کارهای اجرایی آن در جامعه مهیا نمی باشند و موانعی بر سر راه تحقق آن وجود دارد. با توجه به مباحث پیش گفته در تحقیق پیش رو به بررسی نقش نهادهای عدالت ترمیمی در مرحله پیش از دادرسی می پردازیم.
عدالت ترمیمی / Restorative Justice, میانجیگری / Mediation, عدالت کیفری / criminal justice, دادرسی / proceedings
چکیده 1 مقدمه 2 فصل اول: کلیات تحقیق 4 بیان مساله 5 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق 6 سوالات تحقیق 7 فرضیه های تحقیق 7 پیشینه تحقیق 8 اهداف تحقیق 12 جنبه جدید بودن تحقیق 12 روش تحقیق 12 فصل دوم: مفاهیم و مبانی نظری تحقیق 14 مبحث اول: مفاهیم 15 گفتار اول: عدالت ترمیمی 15 گفتار دوم: میانجیگری کیفری 17 گفتار سوم: نشست های گروهی و خانوادگی 19 گفتار چهارم: حلقه ها یا محافل 21 مبحث دوم: پیشینه عدالت ترمیمی 21 گفتار اول: پیشینه عدالت ترمیمی در جهان 22 گفتار دوم: پیشینه عدالت ترمیمی در نظام حقوقی ایران 24 مبحث سوم: ویژگیهای عدالت ترمیمی و ساز و کارهای لازم در جهت تحقق آن 27 گفتار اول: ساز و کار اجرایی در جهت مسئولیت پذیری بزهکار در فرآیند عدالت ترمیمی 27 گفتار دوم: ساز و کار اجرایی بازپذیری اجتماعی بزهکار در فرایند عدالت ترمیمی 31 گفتار سوم: ساز و کار اجرایی به رسمیت شناختن جایگاه بزه دیده در فرآیند عدالت ترمیمی 33 گفتار چهارم: ساز و کار اجرایی ترمیم و جبران خسارت های بزه دیده در فرآیند عدالت ترمیمی 36 گفتار پنجم: ساز و کار اجرایی مشارکت دهی اجتماع محلی در فرآیند عدالت ترمیمی 37 فصل سوم: بررسی رویکردهای عدالت ترمیمی در مرحله پیش دادرسی 41 مبحث اول: رویکردهای ترمیمی قانون آیین دادرسی کیفری در بستر عدالت ترمیمی 42 گفتار اول: اصول میانجی گری کیفری 42 بند اول: اصل محرمانه بودن فرآیند میانجی گری 42 بند دوم: اصل اختیاری بودن فرآیند میانجی گری 43 بند سوم: اصل استقلال فرآیند میانجی گری 43 گفتار دوم: اهداف میانجی گری کیفری 43 بند اول: به رسمیت شناختن جایگاه بزه دیده 44 بند دوم: کسب رضایت بزه دیده 44 بند سوم: مشارکت در سرانجام دعوا 45 بند چهارم: بازپذیری بزهکار از طریق جبران خسارت مادی و معنوی 45 مبحث دوم: رویکردهای ترمیمی در بستر نهادهای عدالت کیفری 46 گفتار اول: قرار تعلیق تعقیب 46 گفتار دوم: قرار تعویق تعقیب 48 گفتار سوم: قرار ترک تعقیب 49 گفتار چهارم: قرار بایگانی کردن پرونده 50 مبحث سوم: رویکردهای ترمیمی قانون مجازات اسلامی در بستر عدالت ترمیمی 52 گفتار اول: تخفیف مجازات 52 گفتار دوم: تعلیق اجرای مجازات 56 گفتار سوم: مجازات های جایگزین حبس 59 فصل چهارم: محدودیت ها و مشکلات اجرای فرآیندها و برنامه های عدالت ترمیمی 68 مبحث اول: بررسی موانع قانونی 69 گفتار اول: موانع قانونی اجرای نهاد میانجی گری 69 گفتار دوم: موانع مربوط یه آیین نامه میانجی گری 76 مبحث دوم: موانع قضایی 78 گفتار اول: محدودیت های قانونی و ساختاری مربوط به مقامات قضایی 79 گفتار دوم: محدودیت های مربوط به روحیات و شخصیت قضات 81 مبحث سوم: موانع اجرایی 85 گفتار اول: موانع مبنایی مربوط به مباحث نظری عدالت ترمیمی 87 گفتار دوم: عدم آگاهی و شناخت طرفین نسبت به نهادهای عدالت ترمیمی 105 فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات 110 نتایج 111 پیشنهادات 113 فهرست منابع 114
1-برایت ویت، جان، جرم، شرمساری، بازپذیرندگی، ترجمه رحمان صبوحی و دیگران، تهران، انتشارات مجد، 1396. 2-رایت، مارتین، مارشال، تونی، مایز، مایکل و همکاران، عدالت ترمیمی، ارتقا بخشیدن رویکرد بزه دیده محوری (مجموعه مقالات)، ترجمه امیر سماواتی پیروز، تهران، انتشارات خلیلیان، 1382. 3-سماواتی پیروز، امیر، جامعه محلی، بزهکاران، بزه دیدگان، عدالت ترمیمی، ارتقاء بخشیدن رویکرد بزه دیده محوری. (مجموعه مقالات)، تهران، انتشارات خلیلیان، 1384. 4-شاپلند، جوانا، رابینسون، گوین، سارزبی، آنجلا، عدالت ترمیمی در عمل، ارزیابی آنچه که برای بزه دیدگان و بزهکاران نتیجه بخش است، ترجمه علی طالع زاری، تهران، انتشارات کتاب آوا، 1392. 5-عباسی، مصطفی، افقهای نوین عدالت ترمیمی در میانجیگری کیفری، تهران، انتشارات دانشور، 1390. 6-غلامی، حسین، عدالت ترمیمی، تهران، انتشارات سمت، 1385. 7-غلامی، حسین، آنچه که درایران عدالت ترمیمی نیست، تهران، انتشارات سمت، 1393. 8-فروزش، روح الله، جایگاه عدالت ترمیمی در فقه اسلامی، تهران، انتشارات خرسندی، 1386. 9-لایبمن، مارین، عدالت ترمیمی از نظریه تا عملکرد، ترجمه رحمان صبوحی، تهران، انتشارات جنگل، 1393. 10-مارشال، تونی، عدالت ترمیمی، ترحمه امیر سماواتی پیروز، ارتقاء بخشیدن به رویکرد بزه دیده محوری، (مجموعه مقالات)، تهران، انتشارات خلیلیان، 1384. 11-مایز، مایکل، اهداف عدالت ترمیمی، ترجمه امیر سماواتی پیروز، عدالت ترمیمی، ارتقاء بخشیدن به رویکرد بزه دیده محوری (مجموعه مقالات)، تهران، انتشارات خلیلیان، 1384. 12-مک رای، آلن، زهر، هوراد، کتاب کوچک نشست های گروهی خانوادگی، ترجمه دکتر حسین غلامی، تهران، انتشارات مجد، 1386. 13-نجفی ابرندآبادی، علی حسین، هاشم بیگی، حمید، دانشنامه جرم شناسی، تهران، انتشارات گنج دانش، 1390. 14-هوراد زهر، کتاب کوچک عدالت ترمیمی. ترجمه حسین غلامی، تهران، انتشارات مجد، 1388. مقالات 1-بریث ویت، جان، عدالت ترمیمی، ترجمه مهرداد رایجیان اصلی، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 43، 1383. 2-حقیقی، لیلا، عدالت ترمیمی در دستگاه های اجرایی، بررسی اهداف و جایگاه آن، تحقیقات جدید در علوم انسانی، سال دوم ، شماره 6، 1395. 3-خسروشاهی، قدرت الله، تاملات فلسفس در عدالت ترمیم، مجله بصیرت دانشگاه آزاد، شماره 34، 1384. 4-رضایی، غلامحسین، شاکری، یاسر، عدالت ترمیمی در نظام حقوقی ایران و دیوان کیفری بین المللی، پژوهشنامه حقوق فارس، شماره 1، 1397. 5-رزاقی موسوی، سید سجاد، بازجستی بر پلیس جامعه محور و نقش آن در عدالت ترمیمی، تمدن حقوقی، شماره 13، 1401. 6-رضایی، کاوه و همکاران، بازتاب سیاست کیفری ایران در قانون آیین دارسی کیفری مصوب 1392 درخصوص قرار میانجی گری از سوی نهاد دادسرا در پرتو عدالت ترمیمی، مجله قانون یار، شماره 2، 1398. 7-شیری، عباس، عدالت ترمیمی (مبانی و کنشگران)، رساله دکتری، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق، 1385. 8-عباسی، مصطفی، عدالت ترمیم، دیدگاه نوین عدالت کیفری، مجله پژوهش حقوق و سیاست، شماره 9، 1382. 9-فرهمند، مجتبی، آقایی نیا، حسین، جلوه های عدالت ترمیمی در نهادهای موجب سقوط کیفر در قانون مجازات اسلامی، مجله دانش انتظامی، شماره 3، 1395. 10-میرنقی زاده، میرحیدر، صفری، اکبر، مقایسه عدالت کلاسیک با عدالت ترمیمی، مجله قانون یار، شماره 2، 1396. 11-نجفی ابرندآبادی، علی حسین، جامعه شناسی جنایی، تقریرات درس جامعه شناسی جنایی دوره کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، 1391. پایان نامه ها 1-زندیه، آرام، بررسی قرار بایگانی کردن پرونده و ترک تعقیب در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392(مبانی وپیامد ها)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، پردیس تحصیلات تکمیلی خودگردان، 1397. 2-شادمان فر، محمدرضا، مبانی و جلوههای عدالت ترمیمی در آموزههای دینی، رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، 1387. 3-عسگری نیاسر، مسعود، نقش قاضی و پلیس در میانجیگری کیفری، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، 1388. 4-علیپور، جمیله، بررسی قرار تعلیق تعقیب در قانون جدید آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 1394.
Bazemore G. and. M.Umbreit: family group conferencing: Implication for Crime Victims, university of Minnesota, center for restorative Justice and peacemaking, office for victims of crime. 2001. Heather strang and law rence w. Sherman, Repairing the Harm: Victims and Restorative Justice, 2003. Vanness, D. Strong, K , restorative justice an introduction to restorative justice. pub: Anderson,1997.