دلالت‌های اندیشه مایکل سندل در عدالت آموزشی و نقد آن از منظر اندیشمندان مسلمان

مایکل سندل / Michael Sandel, عدالت / justice, عدالت تربیتی / educational justice, تربیت اسلامی / Islamic justice, عدالت آموزشی / Educational Justice

مقدمه 1 بخش اول: کلیات و مفاهیم 4 1-1 کلیات 5 1-1-1 بیان مسئله‌ 5 1-1-2 سؤالات تحقیق 7 1-1-2-1 سؤال اصلی تحقیق 7 1-1-2-2 سؤالات فرعی تحقیق 8 1-1-3 فرضیه‌های تحقیق 8 1-1-4 پیشینه‌ تحقیق 9 1-1-5 نوآوری تحقیق 9 1-1-6 روش تحقیق 10 1-2 مفاهیم 12 1-2-1 عدالت 12 1-2-2 آموزش 12 1-2-3 عدالت آموزشی 12 1-2-4 مایکل سندل 12 بخش دوم: مبانی نظری عدالت آموزشی 14 2-1 مفهوم شناسی عدالت 15 2-1-1 عدالت به‌مثابه پیروی از قانون 15 2-1-1-1 عدالت به ‌مثابه بهره‌مندی برابر 16 2-1-1-2 غلبه مفهومی سود 18 2-1-1-3 عدالت به‌مثابه رعایت حقوق افراد 19 2-1-2 ضرورت باز تعریف عدالت 21 2-2 عدالت آموزشی 23 2-2-1 عدالت تربیتی دموکراتیک 23 2-2-2 عدالت تربیتی اخلاق گرایانه 24 2-2-3 عدالت تربیتی انسانی حداقلی 25 2-2-4 عدالت انسانی تربیت حداکثری 25 2-2-5 سودگرایی 26 2-3 نقش آموزش همگانی در عدالت آموزشی 28 2-3-1 آموزش همگانی 28 2-3-2 دلایل افزایش تقاضای اجتماعی آموزش 29 2-3-3 رشد عرضه 30 2-3-4 عرضه در کشورهای صنعتی 30 2-3-5 عرضه در کشورهای در حال رشد 31 2-3-6 حمایت کمپانی‌های اقتصادی از گسترش آموزش و تعارضات نگاه تربیتی و اقتصادی 32 2-3-7 تأمین مالی آموزش از سوی دولت‌ها و علل آن 33 2-3-8 رکود عرضه 35 2-3-9 سرخوردگی در تحقق آرمان عدالت از طریق آموزش همگانی 36 2-4 نقش توسعه در عدالت آموزشی 37 2-4-1 تأثیر توسعه بر صورت‌بندی اهداف آموزشی 37 2-4-2 توسعه و آزادی 41 2-4-3 همبستگی توسعه 42 2-4-4 اتکای توسعه بر مصرف 44 2-4-5 توسعه و بحران بیکاری 47 2-5 رویکردهای عدالت آموزشی 49 2-5-1 رویکرد آرمان‌گرا 49 2-5-2 رویکرد لیبرالیستی 50 2-5-3 رویکرد مارکسیستی 51 2-5-4 رویکرد پست‌مدرن 52 2-5-5 رویکرد فمینیستی و نژادی 54 2-5-6 رویکرد وجودی 55 2-5-7رویکرد وحدت‌گرایی تشکیکی 56 بخش سوم: عدالت، آموزش و عدالت آموزشی از نگاه مایکل سندل 58 3-1 مبانی نظری عدالت در اندیشه مایکل سندل 59 3-1-1 مفهوم شناسی عدالت از دیدگاه سندل 59 3-1-2 گونه شناسی نظریه‌های عدالت از دیدگاه سندل 60 3-1-3 ویژگی های نظریه عدالت سندل 62 3-1-4 مفاهیم عمده در نظریه عدالت سندل 65 3-1-4-1 خود روایت گونه 65 3-1-4-2 خیر عمومی 69 3-2 مبانی هنجاری و اصول تحقق عدالت از منظر مایکل سندل 74 3-2-1 نتایج و آثار عدالت از نگاه سندل 75 3-2-1-1 اشتیاق عمومی به ارزش‌ها و فضائل 75 3-2-1-2 استحکام جامعه و بقای آن 76 3-2-1-3 وحدت و همبستگی اجتماعی بر محور ارزش‌ها 77 3-2-2 فضیلت یابی گفتگو محور و پرورش ارزش‌ها، راهکار سندل برای تحقق عدالت 78 3-2-2-1 زمینه‌سازی برای گفتگو 79 3-2-2-2 فضیلت یابی گفت‌وگومحور 80 3-2-2-3 طرفداری از فضائل و پرورش آن‌ها 83 3-2-3 تکثرگرایی جماعتگرایان و نسبت میان فضائل اجتماعی 85 3-3 آموزش از نگاه سندل 91 3-3-1 اخلاق پذیرش 91 3-3-2 برندگان و بازندگان 97 3-4 عدالت آموزشی از نگاه سندل 103 الف) توصیف وضعیت نظام آموزشی از دیدگاه سندل 103 3-4-1 مدرک‌گرایی 103 3-4-2 تخصص گرایی 103 3-4-3 مجاهدت و سزاواری در آموزش 105 3-4-4 عدم نظارت بر سیستم آموزشی 106 3-4-5 نقش ثروت در آموزش 108 3-4-6 نقش نژاد قومیت و جنسیت در عدالت آموزشی 108 ب) اصول عدالت آموزشی از منظر سندل 109 3-4-1 اصل توجه به اهداف عدالت آموزشی 110 3-4-2 اصل تلاش 110 3-4-3 اصل جبران کمبودهای متربیان کم برخوردار 111 3-4-4 اصل فرصت‌های آموزشی برابر 113 3-4-5 اصل پرورش انسان عادل 117 3-4-6 اصل توجه به نیازهای واقعی افراد 118 3-4-7 اصل عدالت مشارکتی 119 3-4-8 اصل مسئولیت فردی 120 3-4-9 اصل برخورداری از عزت اجتماعی و عزت‌نفس 122 3-4-10 اصل تساهل 122 بخش چهارم: عدالت و عدالت آموزشی از نگاه اسلام 126 4-1 عدالت از نگاه اسلام 127 4-1-1 عدالت آموزشی 127 4-1-2 تحولات مفهومی عدالت آموزشی 129 4-1-2-1 عدالت آموزشی و عدالت توزیعی 130 4-1-2-2 عدالت آموزشی و عدالت مشارکتی 130 4-1-2-3 موازنه حق و خیر 132 4-1-2-4 پیوستگی عدالت اجتماعی با عدالت فردی 134 4-1-3 انتخاب نظریه‌ای برای عدالت آموزشی 136 4-2 اصول عدالت آموزشی از منظر اسلام 138 4-2-1 اصل اول: تأکید بر خیرات مشترک 139 4-2-2 اصل دوم: تأکید بر نیازهای اولیه 140 4-2-3 اصل سوم: تأکید بر استیفای حق خود 141 4-2-4 اصل چهارم: تغییرپذیری استعداد و آزادی 142 4-2-5 اصل پنجم: تأکید بر مسئولیت فردی 144 4-2-6 اصل ششم: تأکید بر سعی و سؤال 145 4-2-7 اصل هفتم: اصرار به رعایت حدود الهی 146 4-2-8 اصل هشتم: آمیختن عدالت به احسان 147 4-3 نقد اصول عدالت آموزشی اسلام بر اندیشه مایکل سندل 149 نتیجه‌گیری 156 پیشنهادهای پژوهشی 156 محدودیت‌های پژوهش 159 منابع 160

1- قرآن کریم 2- نهج البلاغه 3- ارسطو. 1385، اخلاق نیکوماخوس، تهران، انتشارات طرح نو. 4- -احمدی، بابک. معمای مدرنیته، تهران، انتشارات مرکز، چاپ نهم. 5- اعلم، امیر جلال الدین، 1376، تاریخ فلسفه، تهران، موسسه فرهنگی اندیشه معاصر، ج5. 6- بابادی عکاشه، زهرا؛ شریف، سید مصطفی و جمشیدیان، عبدالرسول، 1386، بخشنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی. 7- آل سید غفور، سید محسن. 1386، اسلام لیبرال در ایران معاصر .پیدایی و تحولات سنت فکری سیاسی اسلام لیبرال از مشروطه تا انقلاب اسلامی، پایان نامه دکتری دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، گروه علوم سیاسی. 8- براتعلی پور، مهدی، 1385، شمول گرایی اخلاقی ویژه نگری جماعتی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، شماره 73. 9- بشیریه، حسین، 1377، مشارکت رقابت و توسعه سیاسی، مجموعه مقالات توسعه سیاسی، علی اکبر علیخانی، تهران: نشر سفیر. 10- …………………..، 1382، دیباچه ای بر فلسفه عدالت، ماهنامه نقد، سال اول، شماره 1. 11- تنها، حسین. 1386، نقش مسئولیت در پیشرفت تحصیلی، پایان نامه کارشناسی، پژوهشکده مهندسی و علوم پزشکی جانبازان. 12- جمشیدی، محمد حسین، مفهوم عدالت در اندیشه سیاسی امام خمینی، مجله حضور، شماره 36. 13- دهخدا، علی اکبر، 1373، لغت‌نامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. 14- دهقان، سعیده. 1384، بررسی فرصت‌های آموزشی در استان فارس در برنامه دوم و سوم توسعه، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی. 15- رالز، جان. 1389، نظریه عدالت، ترجمه ی محمد کمال سروریان و مرتضی بحرانی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی. 16- ریورو، اسوالدو. 1383، افسانه توسعه اقتصادهای ناکارآمد قرن بیستم، ترجمه محمود عبدالله زاده، انتشارات اختران، تهران، چاپ سوم. 17- ساخاروپولوس، جرج و وودهال، مورین. 1373، آموزش برای توسعه تحلیلی از گزینش‌های سرمایه‌گذاری. ترجمه وحیدی و سهرابی. تهران: سازمان برنامه‌وبودجه. 18- سرمدی،محمدرضا؛ معصومی فرد، مرجان. 1394، جایگاه عدالت اموزشی در تحول نظام تعلیم و تربیت مبتنی بر سازنده گرایی، بخشنامه علمی پژوهشی پژوهش در یادگیری اموزشگاهی و مجازی، سال سوم، شماره دهم. 19- سندل، مایکل، 1393 الف، عدالت: کدام کردار ما نیک است؟ مترجم: علی بازیاری شورایی، تهران: انتشارات سبزان. 20- …………………، 1393 ب، آنچه با پول نمی‌توان خرید: مرزهای اخلاقی بازار، ترجمه‌ی: حسن افشار، تهران: نشر مرکز، چاپ نهم. 21- ………………..، 1400، استبداد شایستگی: چه بر سر خیر جمعی آمده است، تهران: انتشارات تدبیرگر صانعی. 22- سوزان، جرج، 1384، بررسی وجوه ابعاد و آثار اجتماعی تاریخی نئولیبرالیسم. 23- شارع پور، محمود. 1393، جامعه شناسی آموزش و پرورش، تهران، انتشارات سمت. 24- شجاعیان، محمد و توسلی رکن‌آبادی، مجید، 1392، نظریه عدالت سندل و چند فرهنگ گرایی، مطالعات فرهنگ و ارتباطات، شماره 54. 25- شجاعیان، محمد. 1395، عدالت از دیدگاه اجتماع گرایان با تأکید بر نظریه عدالت سندل و رهیافتهای آن برای الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، تهران، مرکز الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت. 26- شفیعی، صابر؛ علیدادی، فرامرز و صفری، صغری. 1400، بررسی مسئولیت پذیری دانش اموزان، بخشنامه مطالعات و تحقیقات در علوم فناوری .سال سوم .شماره 6. 27- شهریاری، حمید. 1385، فلسفه اخلاق در تفکر غرب ازدیدگاه السدیر مک اینتایر، تهران: انتشارات سمت. 28- صفارحیدری، حجت و حسین نژاد، رزا. 1393، رویکردهای عدالت آموزشی (نگاهی به جایگاه عدالت آموزشی در سند تحول بنیادین نظام آموزش‌وپرورش ایران)، پژوهشنامه مبانی تعلیم و تربیت، سال چهارم، شماره یک. 29- طبرسی، مجمع البیان، 1426، دارالعلوم، بیروت، ج1. 30- عبدوس، میترا. 1381، بررسی عوامل مؤثر در فرصت‌های آموزشی نابرابر بین دختران و پسران خلاصه مقالات مهندسی اصلاحات در آموزش و پرورش تهران پژوهشکده تعلیم تربیت. 31- عزیزی، سید مجتبی، 1396، لیبرالیسم علیه اجتماع‌گرایی، نگاهی به انتقادهای لیبرال‌ها به اجتماع‌گرایان، بخشنامه سیاست، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران. 32- عزیزی، سید مجتبی و نوری ساری، حجت الله، شاخصه‌های اصلی اجتماع‌گرایی سندل بر اساس دو مفهوم سعادت و آزادی، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال دهم، شماره چهارم، پاییز 1394. 33- علیخانی، علی اکبر. 1388، در امدی بر نظریه سیاسی عدالت در اسلام، تهران : پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی. 34- -حسینی زاده، سید علی. 1388، سیره تربیتی پیامبر و اهل‌بیت، تهران؛ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 35- -علم الهدی، جمیله.1385الف. جریان‌های فکری تأثیرگذار در «تعلیم و تربیت» معاصر ایران، چاپ‌شده در بخشنامه کتاب نقد، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. 36- ……………………… 1391، نظریه اسلامی تعلیم و تربیت، (مبانی آموزشی رسمی)، تهران: دانشگاه امام صادق علیه‌السلام. 37- فاضل، رقیه، 1392، سیاست‌گذاری نظام آموزشی با توجه به دیدگاه اسلام درباره عدالت، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق (ع). 38- فاضلی، نعمت الله. 1382، مردم نگاری آموزش، انتشارات علم. 39- فاخری، رضا، 1397، مطالعه تطبیقی مفهوم، دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام. 40- فیوضات، یحیی، 1387، مبانی برنامه‌ریزیآموزشی، تهران: انتشارات ویرایش. 41- کاپلستون، فردریک. 1370، تاریخ فلسفه از بنتام تا راسل، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، ج8، تهران :علمی و فرهنگی. 42- کالر، پیتر، 1396، قانون، اخلاق، فضیلت، ترجمه‌ی: انسیه مدنی، ماهنامه اطلاعات حکمت و معرفت، شماره 137. 43- کمالی، علی. 1379، مقدمه‌ای بر جامعه شناسی نابرابری‌های اجتماعی تهران انتشارات سمت. 44- کومز، فلیپ هال، 1373،بحران جهانی آموزش‌وپرورش؛ چشم‌اندازآن از دهه هشتاد، ترجمه آل آقا، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 45- گلستانی، بررسی جایگاه عدالت اجتماعی در سیره پیامبر اعظم، مجله تاریخ در آینه پژوهش، شماره 11. 46- لطف آبادی، حسین. 1393، روانشناسی تربیتی، تهران، انتشارات سمت. 47- مصفا، نسرین؛ توسعه حق محور، کتاب نقد، شماره 36، ص 189- 202. 48- محمدی محمدعلی و دهقان حسین. 1383، آموزش و پرورش و گفتمان‌های نوین، تهران، پژوهشکده تعلیم و تربیت. 49- محمدی، محمود. 1397، آموزش مطالعات اجتماعی و دانش آموزان طبقات فرودست اجتماعی دانشگاه فرهنگیان، بخشنامه علمی تخصصی پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی، دوره اول، شماره3. 50- مکارم شیرازی، ناصر. 1375، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه. 51- موسوی اصفهانی، جمال الدین. 1380، عدالت اجتماعی در اسلام، موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، تهران، چاپ اول. 52- مهر محمدی، محمود و خوی نژاد، غلامرضا. بی تا، ایدئولوژی‌های برنامه درسی، تهران، انتشارات سمت. 53- میبدی، فاضل، مجموعه مقالات پیرامون تساهل و تسامح، بی تا. 54- ژاک هلک، 1371، آموزش‌وپرورش: سرمایه‌گذاری برای آینده، ترجمه نفیسی، تهران: انتشارات مدرسه. 55- هیرشمن، آلبرت، 1385، به نقل از نتایج و عظیمی، آسیب‌شناسی برنامه‌های توسعه اقتصادی کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ص 55. 56- واعظی، احمد، 1393. نقد و بررسی نظریه‌های عدالت، قم: موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره). 57- واعظی، احمد، 1386، جان رالز؛ از نظریه عدالت تا لیبرالیسم سیاسی، قم، دانشگاه باقر العلوم. 58- یارقلی، بهبود؛ ضرقامی، سعید؛ قائدی، یحیی و نقیب زاده، میرعبدالحسین، 1391، تحلیل تطبیقی فلسفه عدالت تربیتی: دیدگاه‌های لیبرال و جامعه‌گرا، پژوهشنامه مبانی تعلیم و تربیت. 59- یزدانی، شهرام؛ دشتی رحمت آبادی، مرضیه؛ افشار، لیلا؛ احمدی، سلیمان و درخشان، اکبر. 1399، اقدامات لازم برای حرکت به سوی عدالت اموزشی در اموزش عالی، مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی

1- Kin, S. 1996. Gabriel Marcel. Translated to persian by Mostafa Malekian, Garos Publication, Tehran. 2- Lyotard, J. F. 2008. The Postmodern condition: a report on knowledge. Translated to persian by Hossainalinourozi, Gam Now Publication, Tehran. 3- Fromm, E. 1982, Man for Himself. Translated to persian by Akbar Tabrizi. Behjat publication. 4- Kymlicka, W. 2002.Contemporary Political Philosophy. New York: Oxford.