مقطع: دکتری تخصصی (PhD) سال: 1402
رشته: علوم سیاسی – اندیشه سیاسی
پدیدآور: محمدرضا مهدوی عادلی استاد راهنما: سید جواد صالحی استاد مشاور: ابراهیم عباسی ؛ محمد علی توانا
دانشگاه شیراز، پردیس بین‌الملل
صنعت گردشگری در حال حاضر یکی از بخش‌های کلیدی و تاثیر گذار در جهان محسوب می‌شود. ریشه‌های تاریخی این صنعت را می‌توان در دوران کلاسیک در مصر، یونان ، دوران روم باستان ، قرون وسطی به اشکال مختلف رصد کرد. عصر پیشامدرن صنعت گردشگری نیز به دوران بین قرن هفدهم و نوزدهم برمی‌گردد. از قرن نوزدهم تا قرن بیستم و تا دهه‌ی 1950، فرایندی جامع در بخش گردشگری آغاز شد و بدین طریق راه برای یک گردشگری انبوه با مفاهیم مدرن فراهم گردید. در نهایت امروزه گردشگری اغلب به عنوان یک نظام جهانی‌شده شناخته می‌شود؛ پدیده‌ای جهانی که تأثیر آن به طور کامل در جامعه، سیاست، فرهنگ و مهمتر از همه در اقتصاد هویدا است. در واقع، صنعت‌گردشگری امروزه به یک بخش کلیدی در جهان تبدیل شده است؛ زیرا به رشد اقتصادی و اشتغال کمک می‌نماید. گردشگری نوعی فعالیت اجتماعی-اقتصادی با ابعاد گسترده، متنوع و ساختار پیچیده می‌باشد. همین ویژگی‌ها، باعث پیوند این بخش با حوزه‌های‌مطالعاتی مختلف همچون اقتصاد، تجارت، جامعه‌شناسی، سیاست، حقوق، محیط-زیست، بهداشت، فرهنگ و غیره شده است. افزایش فعالیت‌های گردشگری می تواند به گسترش صلح در جهان، آموزش‌مردم، حفاظت از محیط‌زیست، حفاظت از ساختارهای سنتی و تاریخی کمک شایانی کند. علاوه بر این، گردشگری می‌تواند به افزایش اشتغال-زایی بومی، تسریع توسعه‌اقتصادی-اجتماعی، گسترش‌رفاه، توقف‌مهاجرت، افزایش آگاهی‌ملی، بهبود قوانین ملی و بین‌المللی منجر شود. تحت تاثیر این مزایای صنعت گردشگری است، که تمامی کشورها در مناطق مختلف جهان تلاش می‌کنند با توجه به پتانسیل‌هایی که در این حوزه دارند، از ظرفیت‌های موجود در بخش گردشگری در جهت توسعه اقتصادی، بهره مکفی را ببرند. کشورهای مستقر در منطقه مهم و حساس خاورمیانه نیز از این امر مستثنی نیستند. منطقه خاورمیانه در موقعیت استراتژیک و ژئوپلیتیکی قرار دارد که آن را به مرکز ثقل سیاست‌بین‌الملل تبدیل کرده است. این منطقه، به دلیل ساخت فرهنگی، هویتی و طبیعی، جاذبه‌ی بالایی برای گردشگران دارد. همپنین از نظر ویژگی‌های تاریخی، سیاسی، مذهبی، فرهنگی، توسعه‌ای و قومی، متنوع و پیچیده می‌باشد. خاورمیانه، مهد تمدن باستانی، حلقه اتصال اروپا، آفریقا و آسیا (دنیای قدیم) بوده و به دلیل وجود بقایای امپراتوری‌ها و سلسله‌های بسیار، از نظر باستان‌شناسی و فرهنگی و تاریخی جایگاه بسیار برجسته‌ای در جهان دارد. این منطقه منزلگاه سه دین بزرگ جهان از ادیان ابرهیمی است. همین باعث شده گردشگری‌دینی نیز در این منطقه از اهمیت برخوردار باشد.علی‌رغم پتانسیل بالای این منطقه در بخش‌گردشگری، این صنعت در مقطعی با بی توجهی دولت‌ها روبه رو بوده و با وجود تمایل کشورها به این بخش به عنوان ابزار توسعه‌اقتصادی در دهه اول سده بیستم و یکم، عوامل سیاسی، اقتصادی، بحران‌های-سیاسی، جنگ‌های‌داخلی و تحولات انقلابی مانند بهار عربی، ظهور اندیشه‌های‌رادیکال اسلام‌سیاسی و به دنبال آن شکل‌گیری گروه‌های تروریستی، سهم این بخش در نظام اقتصادی خاورمیانه را به تناسب تحت شعاع قرار داده است. در بین کشورهای منطقه، ترکیه را می توان از جمله کشورهایی دانست، جایگاه مهمی در در صنعت گردشگری در جهان دارد. ترکیه سال‌های متمادی است که طبق بررسی‌های سازمان جهانی گردشگری، یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری در خاورمیانه می‌باشد. ترکیه بیش از هر کشور در تلاش است گردشگران خارجی را جذب کند. ریشه گردشگری در ترکیه معاصر به تاسیس وزارت گردشگری در سال 1963 باز می‌گردد. دردوران نخست وزیزی اوزال، زیرساخت‌ها و قوانین لازم در این زمینه فراهم گردید اما به دلیل بی‌ثباتی‌های سیاسی و اقتصادی، جایگاه ویژه‌ای در نظام اقتصادی ترکیه به عنوان مکانیسمی برای توسعه اقتصادی در یک کشور غیر‌نفتی نداشته است. اما ظهور گفتمان اسلام سیاسی و تحولات آن به تدریج زمینه را برای پیشرفت گردشگری در ترکیه فراهم ساخت. ظهور اسلام در صحنه‌ی‌‌سیاسی ترکیه به دوران نخست وزیری نجم‌الدین اربکان بر می‌گردد. اربکان بحران‌ها ( همچون بحران‌های سیاسی و اقتصادی مانند فساد، افزایش شکاف طبقاتی، فقر و بیکاری ) و علل شکل‌گیری این بحران‌ها ( سیاست‌های تعدیل ساختاری، نئولیبرالیسم، نوسازی به سبک و سیاق غربی) در دهه‌های قبل از 1990 را، ناشی از کم توجهی به اندیشه‌ها و ارزش‌های‌اسلامی می‌دانست و به همین دلیل تنها راه برون رفت از این بحران‌ها و ایجاد جامعه و نظام ایده‌ال را، در سایه‌ی اسلام میسر می-دید. در این دوران، رشد شهرنشینی و افزایش مشارکت مردم به عنوان عوامل قوام بخش، بستر‌ها را برای تقویت اسلام‌سیاسی در ترکیه ایجاد نمود. اربکان با این ایده با ارائه تفسیر‌های جدید از اسلام، بنیان‌های اندیشه‌ای حضور اسلام در صحنه سیاسی ترکیه فراهم ساخت. وی بر استفاده از عناصر مفید سرمایه‌داری و کمونیست تاکید داشت و بر رد عناصر منفی تاکید داشت. وی در ساختار‌سیاسی ترکیه در عمل اقدام به تشکیل حزب رفاه ملی کرد. تحت این شرایط، اسلام از حاشیه به مرکز آمد و به دال مرکزی تبدیل شد و از این پس نقش اسلام در تصمیم‌گیری‌ها افزایش یافت و هویت اسلامی در کنار هویت ترکی قرار گرفت. هر چند طی کودتا اربکان از قدرت کنار رفت اما جریان اسلام گرایی‌سیاسی-میانه‌رو در چارجوب حزب فضیلت و مهمتر ازهمه حزب عدالت و توسعه در قرن بیست و یکم به صحنه سیاسی ترکیه بازگشتند. تحول گفتمانی و تثبیت آن در ساختار‌سیاسی پیامدهای مهمی را برای ترکیه در عرصه سیاست داخلی و خارجی و نیز حوزه‌های مختلف به همراه داشته است. ثبات‌سیاسی و اقتصادی(به طور مقطعی و نوسانی) در دوران حزب عدالت و توسعه به محرکی برای رشد اقتصادی و توسعه گردشگری تبدیل شد. در این راستا و با علم به اهمیت مساله، این پژوهش بر آن است تاثیر تحول گفتمانی اسلام سیاسی در ترکیه در دوران حزب عدالت و توسعه را بر صنعت‌گردشگری در ترکیه از سال 2002 تا 2023 به شکلی دقیق و با اتکا به روش شناسی گفتمانی مورد مداقه و واکاوی قرار دهد.
گردشگری / Tourism , گفتمان / discourse , اسلام سیاسی / political Islam , ترکیه / turkey
منابع فارسی(کتاب و مقالات) – سید محمد رضا طباطبایی و همکاران، ” اسلام سیاسی مدرن در ترکیه،” انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ اول، تهران،1397. – هاکان یاووز، ” سکولاریسم و دموکراسی اسلامی در ترکیه ،” ترجمه احمد عزیزی، نشر نی ، چاپ سوم، تهران،1394. – بانو الیگور، ” بسیج اسلام سیاسی در ترکیه ،” ترجمه غلامرضا خواجه سروی و همکاران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ اول، تهران،1394. – احمدی طباطبایی، محمد رضا؛ پیروزفر، مهدی(1397).” اسلام سیاسی مدرن در ترکیه؛ مطالعه موردی اندیشه و آموزه های سیاسی نجم‌الدین اربکان”، فصلنامه سیاست، دوره‌ی چهل و هشتم، شماره دو. – احمدی، حمید . سیاست و حکومت در خاورمیانه(غرب آسیا)، انتشارات نی، تهران 1400. – امیدی، علی؛ خیری، مصطفی.( بهار 1394). “تجزیه و تحلیل گفتمان اسلام گرایی در ترکیه و تاثیر ان بر سیاست خارجی آنکارا: مطالعه موردی روابط ترکیه و رژیم صهیونستی در سال‌های2002 تا 2015، فصلنامه سیاست، سال چهل و پنجم، شماره 13. – بزرگی زاده، مهرناز؛ مجابی، سید علی .(1397). “هویت بخشی تاریخی فرش ترکیه در حوزه گردشگری و مقایسه آن با ایران،” مجموعه مقالات همایش ملی فرش و نیاز های معاصر، دانشکده فرش دانشگاه هنر اسلامی تبریز. – خراسانی، رضا، ( 1389) «مواجهه غرب و اسلام سیاسی در دوره معاصر (چیستی و چرایی آن)»، فصلنامه علوم سیاسی دانشگاه باقر العلوم(ع)، شماره 49. – خرمشاد، محمد باقر؛ جمالی جواد (زمستان 1397).” امر سیاسی، شکل‌گیری و هژمونیک شدن گفتمان انقلابی اسلام سیاسی در ایران”، فصلنامه پژوهش های انقلاب اسلامی، سال هفتم، شماره بیست و هفتم. – ذولفقاری، مهدی. (1401).” نقش آفرینی دین در سیاست بر اساس نظریه الهی دولت “، فصلنامه سیاست متعالیه، سال دهم، شماره سی و ششم. – شیرودی، مرتضی؛ نوروزی فیروز، رسول . (1392). ” سیاست در اسلام لیبرالی بررسی و نقد اندیشه‌های سیاسی در گفتمان اسلام میانه‌رو ترکی”، فصلنامه پژوهش های سیاست اسلامی، سال یکم، شماره دوم. – صفوی همامی، حمزه ؛ شمسی یار عزیز.(1399).” اسلام سیاسی و اسلام اجتماعی: مطالعه تطبیقی اندیشه های رهبران انقلاب اسلامی ایران و جنبش گولن “، فصلنامه سیاست، دوره پنجاه، شماره چهارم. – کیانی سجاد : کیانی واحد.(1398).” مقایسه تحلیلی قشم وآنتالیا به منظور ارائه راهبردهای توسعه گردشگری،” فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 51 . – محمدی، منوچهر و همکاران. رهیافت و روش در علوم سیاسی. تهران: نشر سمت،1394 – مقصودی، مجتبی : عرب منیره ( 1395).” بررسی سیاستگذاری گردشگری در کشورهای اسلامی، با تأکید بر کشورهای ایران، ترکیه و مالزی،” فصلنامه علمی پژوهشی سیاست جهانی،دوره‌پنجم،شماره‌یک.کاظمی ابوطالب؛ یغفوری حسین و همکاران .( 1393).” مقایسه اثرگذاری توریسم بر رشد اقتصادی در ایران و ترکیه گردشگری، فصلنامه گردشگری،سال چهارم، شماره 13. – یورگنسن، ماریان : فیلیپس، لوییز ” نظریه و روش در تحلیل گفتمان” ، ترجمه هادی جلیلی. تهران: نی،1394
منابع انگلیسی – AKYEŞİLMEN Nezir; ÖZCAN, Arif Behiç.(2014). “Islamic Movements and Their Role In Politics In Turkey, Journal of Institute of Social Sciences, Vol. 40, No. 2. – Aykaç Burhan; Durgun Şenol.(2018). The Changing Political Discourse of the Islamist Movement in Turkey, Arab Studies Quarterly , Vol. 40, No. 2. – Babacan, Errol; Kutun, Melehat.(2021).” Regime Change in Turkey; Neoliberal Authoritarianism, Islamism and Hegemony”, Taylor & Francis, Routledge. – BAYSAL Derya.(2017). HALAL TOURISM IN TURKEY*, KARADENİZ, (36). – ÇAKMAK, Fatih; DİLEK, Serkan.(2019). RELIGION AND TOURISM IN TURKEY: AN ECONOMICALLY EMPIRICAL STUDY, International Journal of Economic and Administrative Studies, (22). – DALAY GALİP; FRIEDMAN, DOV, .(2013). The AK Party and the Evolution of Turkish Political Islam’s Foreign Policy, Insight Turkey, Vol. 15 / No. 2 . – Delibas, keyhan.(2015).”The rise political islam turkey:urban povertiy,grassroot activism an Islamic fundamentalism”, I.B.Tauris & Co. Ltd, Exclusively by Palgrave Macmillan. – Duman Teoman.(2012). THE VALUE OF ISLAMIC TOURISM: PERSPECTIVES FROM THE TURKISH EXPERIENCE*, ISLAM AND CIVILISATIONAL RENEWAL, ICR 3.4 Produced and distributed by IAIS Malaysia. – Hakan, Yavuz, M.; Erdi Ozturk Ahmet.(2020). “Guest Editors’ Introduction: Islamism, Identity and Memory: Turkey Under Erdoğan.” Middle East Critique 29, no. – HEPER, METİN, .(2013). Islam, Conservatism, and Democracy in Turkey: Comparing Turgut Özal and Recep Tayyip Erdoğan, Insight Turkey, Vol. 15 / No. 2 . – Kirdi¸s, Esen, (September 2021). Islamic Populism in Turkey, eligions 2021, 12, 752. https://doi.org/10.3390/rel12090752 – Mazlum, Mahmut, (2023). Reflections of ‘European Islam’ Discourse to Germany and Recognition of Turkish-Islam, billig, Issue,104. – Sevinç Bermek, (2019).The Rise of Hybrid Political Islam in Turkey: Origins and Consolidation of the JDP, Palgrave Macmillan,. – Timothy Dallen J..(2019).” Tourism in the Middle East and North Africa”, Taylor & Francis, Routledge.