مقطع: کارشناسی ارشد سال: 1403
رشته: حقوق – حقوق عمومی
پدیدآور: اردشیر جوادی فیلی استاد راهنما: حسین آیینه نگینی
دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده حقوق
امروزه فعالیت و کارکردهای نهاد دیوان عدالت اداری یکی از نیاز ها و ضرورت های حقوقی و اداری در ساختار کنونی دولت در ایران می باشد. با توجه به گسترده شدن ساختار و تشکیلات دولت و پیدایش سازمان های دولتی پر شمار با روند روبه رشد تصمیمات و اقدامات آنها که در موارد بسیاری نتیجه ی آن می تواند برخورد و اصطکاک با حقوق و آزادی های فردی و جمعی اشخاص باشد، نقش پررنگ و موثر یک دادگاه تخصصی اداری در رسیدگی به اعتراضات اشخاص و افراد نسبت به نهاد های دولتی و برطرف نمودن دعاوی و اختلافات اداری انکار ناپذیر بوده و کاملا قابل درک است. در این راستا ، در ایران دیوان عدالت اداری که به طور مشخص از سال 1360 به عنوان نخستین دادگاه اداری آغاز به کار نموده، تا کنون با تصویب قوانین متفاوتی در خصوص دیوان تحولات گسترده ای در ساختار و تشکیلات این نهاد ایجاد شده است. اصلاحات قانونی اخیر در مورد دیوان مصوبه ی مجلس شورای اسلامی (قانون اصلاح قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری) در تاریخ 10/2/1402 می باشد که طی آن تعدادی از مواد « قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری » اصلاح شده و یا تغییر یافته که مطابق ماده 1 مصوبه عنوان « قانون دیوان عدالت اداری » به تصویب رسیده است. اصلاحات اخیر قانون دیوان در یک تقسیم کلان در سه حوزه ی ساختار، صلاحیت و آیین دادرسی صورت گرفته است. این اصلاحات هرچند بخشی از ایرادات نظام حقوقی حاکم بر این نهاد را برطرف نموده و برخی تحولات ساختاری این نهاد ازجمله پیشبینی معاونت حقوق عامه دیوان مفید و موثر میباشد اما از منظر ساختاری در مواردی از جمله آمیختگی صلاحیت های قضایی ، اداری و نظارتی رئیس دیوان ، قرار داشتن هیات عمومی و هیئت های تخصصی دیوان در طول یکدیگر، اطاله ی دادرسی ها، چالش های ایجاد معاونت های تخصصی به ویژه معاونت حقوق عامه موضوع ماده 120 قانون دیوان ،توجه نکردن به تخصص گرایی در انتصاب دادرسان، تمرکز ساختار و تشکیلات دیوان در شهر تهران و متناسب نبودن تعداد قضات و تعداد شعب در مقایسه با شمار زیاد دعاوی مطروحه و پرونده ها، همچنان ایرادات، خلاءها و کاستی های ساختاری متعددی در این نهاد دیده می شود. براین اساس در این پژوهش تلاش می شود تا با بهره گیری از اسناد کتابخانه ای و به شیوهی توصیفی-تحلیلی ضمن بررسی و آسیب شناسی ایرادات ، راهکارهای مناسب نیز ارائه گردد.
دیوان عدالت اداری / The Court of Administrative Justice, آسیب شناسی ساختاری / structural pathology, هیئت عمومی دیوان / general commission, معاونت حقوق عامه / public law assistance, دادگاه تخصصی اداری / specialized administrative court
قوانین: 1. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1368 2. قانون دیوان عدالت اداری، مصوب 1402/2/10 کتب: 3.طباطبائی موتمنی،منوچهر،حقوق اداری،سمت،سال 1395. 4. امامی،محمد،استوارسنگری،کوروش، حقوق اداری جلد اول و جلد دوم،نشر میزان،سال 1401. 5. موسی زاده،رضا،حقوق اداری(1-2) کلیات و ایران، نشر میزان،سال 1399. 6. عباسی،بیژن،حقوق اداری،دادگستر،سال 1401 7. رئیسی،حسین، دیوان عدالت اداری ایران در یک کتاب،موسسه آموزشی تالیفی ارشدان،سال1399. 8. کوچکی میاب، غلامرضا، دیوان عدالت اداری، نگاه بینه،سال1394. 9.آیینه نگینی،حسین،ابریشمی راد،محمدامین،آیین دادرسی اداری،دوره قضایی جلد اول :کلیات و ساختار،مجمع علمی فرهنگی مجد،سال1401 . 10. دلاوری،محمدرضا،اصول حاکم بر طرح دعوا و فرآیند رسیدگی در شعب دیوان عدالت اداری،انتشارات شرکت چاپ و نشر بازرگانی، سال 1395. 11. آقایی،محب الله،بررسی تطبیقی آیین دادرسی دیوان عدالت اداری ایران وشورای دولتی فرانسه،مجمع علمی فرهنگی مجد،سال 1389. 12.یزدان مهر،محمد،تحلیلی بر قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری،مجمع علمی فرهنگی مجد،بازچاپ سال1402. 13. دلاوری،محمدرضا،نحوه ی نظارت دیوان عدالت اداری،مجمع علمی فرهنگی مجد، سال 1396. 14. قطبی،میلاد،جایگاه و صلاحیت های دیوان عدالت اداری در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران،پژوهشکده ی شورای نگهبان،سال 1394. 15. مشهدی،علی،قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری در نظم حقوقی کنونی،خرسندی،1395. 16. طالب زاده،ایوب،صیانت از حقوق عامه در ساختار دیوان عدالت اداری،انتشارات پژوهشگاه قوه قضائیه،سال 1397. 17. فاطمی،ثریا،جایگاه ونقش رویه قضایی دیوان عدالت اداری در حقوق اداری،معاونت آموزش ، پژوهش و پیشگیری دیوان عدالت اداری،سال 1399. 18. امامی،محمد،واعظی،مجتبی،سلیمانی،مهستی،ضوابط دعاوی قابل طرح در دیوان عدالت اداری، نشر میزان،سال 1398. 19. مولابیگی،غلامرضا،محمدی احمد آبادی ،حسین،صلاحیت وآیین دادرسی دیوان عدالت اداری،انتشارات جنگل،سال 1402. 20. معاونت حقوقی ،پژوهش و پیشگیری دیوان عدالت اداری، بایسته های اصول کلی حقوقی در رویه ی دیوان عدالت اداری، روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران ،سال 1401. 21. علیپور،غلامرضا،آشنایی با قانون جدید دیوان عدالت اداری،مصوب 10/2/1402 فکرسازان،سال 1402. مقالات: 22. نادری،بهروز،سرمدی،حمید،دادمهر،علی،بررسی نهاد دیوان عدالت اداری در حقوق ایران،مجله مطالعات حقوق،شماره34، تابستان 1402. 23. دانش نازی زهرا،مرادی،نیکزاد، آسیب شناسی طرح اصلاح موادی از قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری با تأکید بر تحولات ساختاری ، صلاحیتی و معیار های دادرسی منصفانه، فصلنامه حقوق اداری، شماره33،زمستان 1401. 24. همتی ، مجتبی، تحلیل قانون دیوان عدالت اداری از منظر استاندارهای خاص دادرسی منصفانه اداری با نگاهی به رویه دادگاه اروپایی حقوق بشر، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی،شماره 55،زمستان 1395. 25. آیینه نگینی حسین، ابریشمی راد،محمدامین ،نسبت سنجی جایگاه و صلاحیت های دیوان عالی کشور و دیوان عدالت اداری،فصلنامه علمی پژوهش های نوین حقوق اداری،شماره اول،زمستان 1398. 26. آیینه نگینی ،حسین،ابریشمی راد،محمدامین،مطلوب سازی دیوان عدالت اداری مبتنی بر جایگاه و صلاحیت های دیوان مظالم در ایران و اسلام،فصلنامه پژوهش های نوین حقوق اداری،شماره دوازدهم،پاییز 1401. پایان نامه ها: 27. قربان پور،محمد،آسیب شناسی فرایند دادرسی دیوان عدالت اداری ارائه الگوی مطلوب پیشنهادی،دانشگاه تبریز،دانشکده حقوق و علوم اجتماعی،1396. 28. زارع ،جلیل، آسیب شناسی رسیدگی غیر حضوری در دیوان عدالت اداری با تأکید بر اصول دادرسی منصفانه،دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی،دانشکده حقوق1394. 29. معینی ،رضا،جایگاه و صلاحیت های رئیس دیوان عدالت اداری در نظام دادرسی اداری ایران،دانشگاه قم دانشکده حقوق،1394. 30. خدائی بناب،ابوالفضل، نظام مطلوب آموزش و جذب قضات دیوان عدالت اداری ، دانشگاه علوم قضایی خدمات اداری،دانشکده حقوق قضایی،1401.
منابع انگلیسی: 1. Clive, Lewis; 2004, Judicial Review in Public Law, Sweet &Maxwell, Litigation library, 3rd edition, December 17. 2.Myers,Hards and Schardlephilip;2003,Judicial Review Procedure Act,submitted to the legislative by Action the Oregan Law Commission on February24.