مقطع: دکتری تخصصی (PhD) سال: 1402
رشته: حقوق – حقوق خصوصی
پدیدآور: سیده مریم موسوی استاد راهنما: سعید شریعتی استاد مشاور: سیدمهدی جلالی
دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق، گروه حقوق
پیوند حقوق و عدالت برکسی پوشیده نیست و قانونی که با عدالت مطابقت نداشته باشد، با میل اجرا نمیشود. یکی از انواع عدالت در علم حقوق عدالت معاوضی است که در دیدگاه فلسفه حقوق به معنی ارائه میزان دقیق حقوق متعاملین در عقود معاوضی است و بدون دخالت دولت حاصل میگردد، این نظریه به نوعی صیانت ازحقوق طرفین عقد و از اصول احترام به آزادی قراردادها و محترم شمردن اراده اشخاص است و بر ضرورت موازنه حقوق و تعهدات طرفین در عقد معاوضی تکیه دارد که در صورت مخدوش شدن باید بوسیله اصول حقوقی و فقهی این تعادل به قرارداد باز گردد. در پژوهش حاضر با چرایی مفهوم عدالت معاوضی درفقه و حقوق ومستندات آن، مبانی وآثار آن درحقوق ایران و مصر به تحقیق با روش تحلیلی و توصیفی به مطالعه منابع حقوقی و فقهی در هردو کشورپرداختیم و به این نتیجه رسیدیم؛ که با اندک تفاوتی در نظریات فقها تشیع و تسنن مبانی فقهی دال بر پذیرش عدالت معاوضی؛ آیات قرآن، روایات و اصل صحت، قاعده اقدام و ممنوعیت ربا و غبن است و مبنای حقوقی آن اصل آزادی قراردادی و مستندات حقوقی بحث حق حبس، خیارات قانونی و قاعده تلف مبیع قبل از قبض است. در قانون مدنی مصر حق حبس را در عقود عهدی نیز جاری میداند اما در قانون مدنی ایران علاوه برنکاح در عقود بیع و اجاره حق حبس آمده است. در خصوص خیارات نیز قانون مدنی ایران مبحث مفصلی را به انواع خیارات اختصاص داده است، در حالی که قانون مدنی مصر بیشترین تمرکز را برخیار عیب و غبن دارد. در قانون هر دو کشور اختیار فسخ برای صاحب خیار، برمبنای عدالت معاوضی و اختیار اخذ ارش یا خسارت برمبنای قاعده لاضرر میباشد. آثار عدالت معاوضی در قاعده منع سوء استفاده از حق، منع سوء استفاده از جهل و عدم نفوذ معامله اکراهی واشتباهی در حقوق هر دو کشور مشهود است، از طرفی با محدودیتهای نظم عمومی و اخلاق حسنه در حقوق و قاعده لاضررو منع عسروحرج در فقه مواجه هستیم. لذا در حقوق ایران، با تکیه بر فقه امامیه نظریه عدالت معاوضی بطور ضمنی مورد پذیرش قانون گذار قرار گرفته، اما در حقوق مصر با تکیه بر فقه عامه و مبانی حقوقی که در وضع قوانین مورد توجه قانون گذار است، نظریه عدالت معاوضی حضوری روشن و انکار ناپذیر دارد.
عدالت معاوضی / compensatory justice , عقود معاوضی / exchenge contract ,
چکیده 1 مقدمه 2 1- بیان مساله 4 2- اهمیت و ضرورت تحقیق 6 3- پیشینه تحقیق 8 4- سوالات تحقیق 11 الف. سوال اصلی 11 ب. سوالات فرعی 11 5- فرضیههای تحقیق 11 الف. فرضیه اصلی 11 ب. فرضیههای فرعی 11 6- اهداف تحقیق 12 الف. هدف اصلی 12 ب. اهداف فرعی 12 7- تعریف اصطلاحات تحقیق 12 8- روش تحقیق 13 9- سازماندهی تحقیق 13 فصل اول: کلیات پژوهش مبحث اول: مفهوم عدالت وانواع آن 15 گفتار اول: مفهوم عدالت 15 بند اول: عدالت در لغت 15 بند دوم: مفهوم حقوقی عدالت 15 گفتار دوم: عدالت ونهادهای مشابه 17 بند اول: عدالت وانصاف 17 بند دوم: عدالت وحسن نیّت 19 گفتار سوم: انوام عدالت 20 بند اول: عدالت توزیعی 20 بند دوم: عدالت معاوضی 22 الف- تعریف عدالت معاوضی 22 ب- ارکان عدالت معاوضی 24 مبحث دوم: نگاهی به مفهوم وجایگاه عدالت در فقه معاملات 25 مبحث سوم: مفهوم عقد وماهیت عقود معاوضی وغیرمعاوضی 27 گفتار اول: مفهوم عقد 27 بند اول: معنای لغوی واصطلاحی عقد 27 بند دوم: تعریف عقد درقانون مدنی 27 گفتار دوم: مفهوم عقد معاوضی وتفاوت آن باعقود غیر معاوضی 29 بند اول: مفهوم عقد معاوضی 29 بند دوم: وجوه تفاوت عقود معاوضی و غیر معاوضی 30 فصل دوم: مبانی فقهی و حقوقی نظریه عدالت معاوضی در حقوق ایران و مصر مبحث اول: مبانی فقهی عدالت معاوضی 33 گفتار اول: ادله و مستندات فقهی دال بر پذیرش نظریه عدالت معاوضی 33 بند اول: آیات قرآن 33 الف – آیه “تجارت عن تراض” 33 ب – آیه ” اوفوا بالعقود” 34 ج- بررسی دلالت آیه « اوفوا بالعقود» بر عدالت معاوضی 36 بند دوم: روایات 37 الف – روایت “الناس مسلطون علی اموالهم” 37 ب – روایت “المومنون عند شروطهم” 40 ج – روایات دال بر منع تسعیر و عادلانهبودن قیمت بازار 42 بند سوم: اصول و قواعد فقهی 43 الف- اصل صحت 43 ب- قاعده اقدام 45 گفتار دوم: ادله و مستندات فقهی ناسازگار با نظریه عدات معاوضی 47 بند اول: آیات و روایات دال بر منع ربا، غبن و استغلال 47 بند دوم: امکان نفی عدالت معاوضی بر اساس اختیارات حاکم اسلامی 48 گفتار سوم: تحلیل نهایی ادلّه فقهی در مورد عدالت معاوضی 49 مبحث دوم: مبانی و مستندات حقوقی عدالت معاوضی 51 گفتار اول: اصل آزادی قراردادی 51 بند اول: مفاد اصل آزادی قراردادی 51 بند دوم: رابطه اصل آزادی قراردادی و عدالت معاوضی 53 گفتار دوم: مستندات حقوقی عدالت معاوضی در حقوق ایران ومصر 56 بند اول: حق حبس 56 الف- ماهیت حق حبس و ارتباط آن با عدالت معاوضی 56 ب – حق حبس در حقوق ایران 62 ج – حق حبس در حقوق مصر 63 بند دوم: قاعده تلف مبیع قبل از قبض 67 الف- تحلیل ضمان معاوضی در فقه اسلامی 67 ب-تحلیل ضمان معاوضی بر خریدار یافروشنده بر اساس عدالت معاوضی 69 ج- تحلیل ضمان معاوضی درحقوق ایران 72 د- تحلیل ضمان معاوضی درحقوق مصر 73 بند سوم: خیارات 75 الف-بررسی خیارات برمبنای عدالت معاوضی 76 ب- مبانی خیارات 78 ج- خیارات قانونی درحقوق ایران 83 د- خیارات قانونی در حقوق مصر 84 ه- بررسی مبنای عدالت معاوضی در دو خیار مهم غبن وخیار تعذّر تسلیم 87 و- جریان عدالت معاوضی در شرط اسقاط کافه خیارات 90 فصل سوم: آثار عدالت معاوضی و محدودیتهای آن در حقوق ایران و مصر مبحث اول: آثار و نتایج عدالت معاوضی 93 گفتار اول: اثر عدالت معاوضی در انعقاد عقود معوض 93 گفتار دوم: اثر عدالت معاوضی در اجرای عقود معوض 95 گفتار سوم: اثر عدالت معاوضی در تفسیر عقود معوض 97 بند اول: اهمیت توجه به عدالت معاوضی در تفسیر قرارداد 97 بند دوم: نتایج عدالت معاوضی در تفسیرقرارداد 98 الف- منع سوء استفاده از حق 98 ب- منع سوء استفاده ازجهل طرف معامله 100 ج- نظریه دشواری یا تغییراوضاع واحوال 102 د- حسن نیت در قراردادها 103 مبحث دوم: محدودیتهای عدالت معاوضی درحقوق ایران و مصر 105 گفتار اول: محدودیتهای عدالت معاوضی از منظر قوانین ایران ومصر 105 گفتار دوم: محدودیتهای عدالت معاوضی از منظر فقه 107 بند اول: محدودیتهای مبتنی بر قاعده لاضرر 107 بند دوم: محدودیتهای مبتنی بر قاعده نفی عسر و حرج 109 بحث و نتیجهگیری 112 نتیجهگیری 118 پیشنهادها 119 منابع و مآخذ 122
قرآن کریم الف- منابع فارسی 1) کتب: 1-اخلاقی، بهروز. (1385). ترجمه اصول قراردادهای تجاری بین المللی. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای شهردانش. 2-احمدی، حمید. (1390). حقوق تعهدات و قراردادها. تهران: دانشگاه امام صادق(ع). 3-ارسطو(1362). اخلاق نیکو. تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی. 4-اصغری، سیدمحمد. (1386). عدالت و عقلانیت. تهران: انتشارات اطلاعات. 5-انصاری، مهدی. (1390). تحلیل اقتصادی حقوق قراردادها. تهران: انتشارات جاودانه، ج1. 6-امامی، سید حسن. (1390). حقوق مدنی. نهران: انتشارات اسلامیه. 7-ایزانلو، محسن. (1390). شروط محدود کننده و ساقط کننده مسئولیت درقرارداد. نشر دانش. 8-باقری اصل، حمید. (1390). احکام عمومی فسخ عقود لازم . چ1. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز. 9-باقرزاده، احمد. (1381). بازار، دولت و حقوق مصرفکننده. قم: مؤسسه توسعه علم. 10-بشیریه، حسین. (1391). دیباچه ای بر فلسفه عدالت. چ 1. تبریز: دانشگاه تبریز. 11-بیگدلی،سعید. (1389). تعدیل قرارداد. تهران: نشرمیزان. 12-پیرعطایی، علی. (1388). نظریه اداره قرارداد. چ1. تهران: نشرققنوس. 13-تبیت،ماراک. (1384). فلسفه حقوق. ترجمه حسن رضایی خاوری. چ1. موسسه فرهنگی قدس. 14-جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1393). تئوری موازنه. چ2 . تهران:انتشارات گنج دانش. 15-جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1394). حقوق تعهدات. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. 16-دفترهمکاری حوزه ودانشگاه،(1371). مبانی نظری اقتصاد اسلامی. چ5. تهران: انتشارات سمت. 17-دهقان، رمضان. (1377). تأثیر انصاف در حقوق خصوصی. چ5. تهران. انتشارات فدرسازان. 18-رازانی، بهرام. (1391). نگاهی به قانون مدنی کنونی مصر. تهران: انتشارت گنج دانش. 19-شهیدی، مهدی. (1389). عقودمعین. تهران: انتشارات سمت. ج1. 20-شهیدی، مهدی. (1390). تشکیل قراردادها و تعهدات. تهران: انتشارات مجد. 21-صفایی، سید حسین. (1392). قواعد عمومی قراردادها. تهران: انتشارات میزان. 22-صدر، سیدمحمدباقر. (1350). اقتصادما. ترجمه محمدکاظم موسوی. ج1. تهران: انتشارات برهان اسلامی. 23-عمیدزنجانی، عباسعلی. (1386) قواعد فقه. تهران: سازمان سمت با همکاری موسسه مطالعات و تحقیقات علوم اسلامی. 24-عمید، حسن. (1342). فرهنگ عمید. تهران: انتشارات تهران. 25-کاتوزیان، ناصر. (1374). قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی. تهران: انتشارات سمت. 26-کاتوزیان، ناصر. (1384). کلیات حقوق. انتشارات شرکت سهامی. ج3. 27-کاتوزیان، ناصر. (1386). قواعد عمومی قراردادها. انتشارات شرکت سهامی. ج1. 28-کاتوزیان، ناصر. (1389). مقدمه علم حقوق. تهران: انتشارات شرکت سهامی. 29-کاتوزیان، ناصر. (1395). فلسفه حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش. 30-محقق داماد، سیدمصطفی. (1381). قواعد فقه بخش مدنی2. تهران: انتشارات سمت. 31- معین، محمد. (1357). فرهنگ معین. چ 3. تهران: انتشارات امیر کبیر. 31-مطهری، مرتضی. (1373). بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی. تهران: انتشارات صدرا. 32-مظفری، محمدرضا. (1386). اصول الفقه. شرح عبدالله اصغری. تهران: جهاد دانشگاهی. 33-مکارم شیرازی، ناصر.(1427ق). دائرهالمعارف فقه مقارن. قم: انتشارات مدسه علیبنابیطالب (ع). 34- نوری، محمدعلی. (1399). ترجمه قانون مدنی مصر. تهران: انتشارات گنج دانش. 35-نوزیک، رابرت. (1376). عدالت و استحقاق. ترجمه مصطفی ملکیان. تهران: نشردانش. 36-واعظی، احمد. (1388). نقدوبررسی نظریههای عدالت. چ5. قم: موسسه آموزش وپژوهش امام خمینی(ره). 37-وایتکر،سیمون. (1385). اصول قراردادها درحقوق فرانسه. ترجمه حسن رهپیک. تهران: انتشارات خرسندی. 38-وحدتی شبیری، سیدحسن. (1389). مبانی مسئولیت قراردادی. تهران: انتشارات سمت. 39-هانری، لول برول. (1384). جامعه شناسی حقوق. ترجمه ابوالفضل قاضی. تهران: نشرمیزان. 2) مقالات 1-احمدی، سیدجواد. (1391). «معیار عدالت توزیعی ونسبت آن با انصاف وداوری». پژوهشنامه اخلاق، ش18، صص15-35. 2-احمدوند، خلیل، مقامی، رستم. (1400). «بررسی تطبیقی نهاد سازش در حقوق ایران و مصر» نشریه قانون یار،ش5، صص 157-181. 3-اسلامی پناه، علی. (1390). «اشتباه وجهل نسبت به موضوع قرارداد». مجله پژوهشهای حقوقی،ش20، صص13-22. 4-اکبرینه، پروین. (1391). «منع سوء استفاده از حقوق عینی در قانون مدنی ایران». فصلنامه مبانی فقه و حقوق، ش 12، 24-49. 5-اصغری، فخرالدین، ابوئی، حمیدرضا. (1387). «حسن نیت در اجرای قرارداد در حقوق ایران وانگلیس». فصلنامه حقوق، ش2 ،1-20. 6-الفت، نعمت اله، عطاردی، فتح اله (1398). « نظریه تحول عقدباطل به عقد صحیح در حقوق اسلام، ایران ومصر» نشریه حقوق تطبیقی، ش11، صص 183-206. 7-امین، امیرمهدی. (1387). «اصل لزوم قراردادها درفقه». فصل نامه دیدگاههای حقوقی». ش12، صص90-112. 8-آهنگران ،محمد، رسول . رضانژاد، لقمان. (1400). «بررسی تطبیقی معلومیت ثمن در حقوق مدنی ایران و مصر با رهیافتی به مستندات فقهی». فصلنامه علمی پژوهشی فقه ،ش105، صص38-65. 9-آهنگران، محمد رسول. (1397). «واکاوی مبانی فقهی اصل لزوم در قراردادها». فصل نامه حقوق اسلامی،ش2، صص 301-318. 10-باقری، احمد، طباطبائی، محمدصادق. (1383). «حق حبس». فصلنامه مطالعات اسلامی، ش3، صص12-34. 11-بنایی، اسد. (1391). «انحلال قهری و اختیاری قرارداد متعذر شده» فصلنامه دانش حقوقی، ش2، صص56-80. 12-بذر باچ، حمید. (1399). «جایگاه تئوری موازنه در قراردادها». فصلنامه حقوق، ش3، صص109-140. 13-پورمولا، سیدهاشم. (1389). «جایگاه عدالت دراستنباط احکام معاملات». فصلنامه نحقیقات حقوقی،ش1،صص10-40. 14-تقی زاده، جواد،باکویی، وحید(1398) «دادگاه عالی قانون اساسی مصر وکارامدی نظارت اساسی بر قوانین درحقوق مصر» پژوهش حقوق عمومی،ش64، صص 99-120. 15-جهانگیری، محسن، یزدانی، غلامرضا. (1399) «تاریخچه و قلمرو حق حبس در فقه امامیه». آموزههای فقه مدنی. دانشگاه علوم اسلامی رضوی ،ش 6، صص 23-55. 16-حاجی زاده، قاسم، رحیم دادی، مصطفی (1399)« نهاد تعهدات اختیاری در حقوق موضوعه ایران و مصر ». فصلنامه بین المللی قانون یار، ش4 ، صص56-94. 17-حائری، محمدحسن، علی اکبری، احسان. (1389). « عقد باطل درفقه امامیه وعامه، حقوق ایران ومصر» ش2، صص 5-24. 18-حبیبی، علی. (1396). «مبانی فقهی جریمه مالی در فقه امامیه و فقه اهل سنت». فصلنامه حکومت اسلامی،ش 1، صص76-100. 19-حسینی کوهساری، سیداسحاق. (1378). «رابطه عدالت وحقوق دراسلام». مجله مجتمع آموزش عالی قم،ش4، صص 75-90. 20-خاکباز، محمد. (1392). «تفسیر نظریه عدالت معاوضی در حقوق ایران ». مطالعات فقه وحقوق اسلامی،ش8 ، صص50-89. 21-خادم، مهدی. (1391). «اعمال قاعده ضمان معاوضی در انحلال عقود معاوضی». پژوهشنامه فقه وحقوق،ش9، صص 57-75. 22-خسروی، بابک. (1391). « قواعد مورد استناد در تفسیر عقد درفقه اسلامی و حقوق ایران، مصرولبنان » فصلنامه دانش حقوقی،ش20، صص70-90. 23-خندان، پدرام، خاکباز، حمید. (1392 ). «تفسیر نظریه عدالت معاوضی در قلمرو قراردادها ». مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش8 ،صص69-87. 24-دادمهر، علی، بشیری، اکبر، سکوتی، رضا. (1398). «تاثیر اعسار ورشکستگی بر انفساخ قهری عقود جایز در حقوق ایران و مصر». فصلنامه علمی پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش2، صص112-138. 25-درویشی، عباس، دوستی، میثم .(1398). «واکاوی حقوقی اصاله الصحه در عقود و حقوق ایران» فصلنامه بین المللی قانون یار، ش2، صص39-63. 26-دوست محمدی، میثم. (1400). «اصول ومبانی حقوقی نظریه قراردادهای غیرمنصفانه». فصلنامه قانون یار، ش16، صص74-104. 27-رحیمی، حبیب اله، محمود زاده، خسرو. (1392). «مطالعه تطبیقی تحلیل ماهیت عقد احتمالی در حقوق ایران و مصر. » مجله مطالعه حقوق تطبیقی، ش5، صص 401-429. 28-ره پیک، سیامک. (1383). « منع سوء استفاده از حق در نظریههای حقوقی و مفاهیم قرانی. » فصلنامه مطالعات اسلامی ،ش 62، صص1-15. 29-ره پیک، سیامک، صحرایی، نادر. (1397). « ساماندهی نظریه عدالت قراردادی در حقوق فرانسه، انگلیس و فقه و حقوق ایران» فصلنامه حقوق تطبیقی،ش2، صص219-244. 30-رهنمون، رحمان، شیخ الاسلامی، اسعد. (1389). «حمایت از حقوق مصرف کننده و قلمرو آن در فقه شافعی و امامیه» مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی ،ش1، صص77-98. 31-سمنگان، سهراب. (1393).« اداره قضایی قرارداد» دانشنامه حقوق وسیاست، ش22، صص110-134. 32-شاملی، نصراله، شاکری، محسن، اکبری، احسان. (1391). « ضمان ناشی از بطلان اعمال حقوقی معاوضی در حقوق ایران، مصر و فرانسه » فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی ،ش 28، صص 53-78. 33-شاکری، محسن، تواضع، ابوذر. (1389). «مطالعه تطبیقی مفهوم عقد باطل درحقوق ایران، مصروفقه امامیه، عامه» پژوهشهای فقه وحقوق، ش22، صص105-124. 34-شیخ موحد، محمدعلی. (1385). «مفهوم عدالت در حقوق» فصلنامه دانش پژوهان، ش8 ،صص11-45. 35-شیخی، فاطمه، امینی، منصور، ساورایی، پرویز. (1399). «جایگاه قاعده تفسیردرتحقق. عدالت توزیعی در حقوق قراردادها» فصلنامه دیدگاهای حقوق قضایی، ش89، صص121-138. 36-صادقی مقدم، محمدحسن.(1379). «مطالعه تطبیقی تاثیر تغییر اوضاع واحوال بر قرارداد» مجله حقوقی،ش25، 122-161. 37-صالحی راد، محمد(1398).« حسن نیت دراجرای قرارداد و آثار آن» مجله حقوقی دادگستر، صص70-100. 38-صالحی علی آبادی،حامد (1398).«بررسی تطبیقی قابلیت تعیین مورد معامله درحقوق ایران ومصر» نشریه حقوق اسلامی، ش16، صص63-89. 39-صفایی، سید حسین( 1397).« اندیشههای نو در تئوری موازنه و مقایسه آن با برخی از نظریههای فرانسوی » فصلنامه تخصصی دانشنامههای حقوقی، ش5، صص213-250. 40-طباطبائی، محمدصادق، اسعدی، حسین. (1395). «وضعیت مستحدثات پس از انقضای مدت اجاره درحقوق ایران ومصر» پژوهش حقوق خصوصی، ش17، صص 41-69. 41-عالم زاده، محمد. (1394).« قواعد تعدد سبب ورود خسارت در حقوق مصر و لبنان. » پژوهشنامه ی حقوق تطبیقی، ش1، صص101-120. 42-عباسی، اسماعیل. (1398). «مفهوم حسن نیت در قراردادها» فصلنامه دانش حقوقی، ش34 ، صص123-148. 43-عظیم زاده، فائزه(1384)« عدالت حقوقی» نشریه ندای صادق، ش4، صص10-28. 44-عمید زنجانی، عباسعلی، احمدزاده، ابوالفضل (1388). «بررسی کلیات خیارات» مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی،ش1، صص117-138. 45-فاضلی مهر، علی. (1397).« قاعده نفی عسر وحرج» مطالعات فقه و قانون، ش32، صص69-93. 46-فصیحی زاده، علیرضا، حفیظی، امید، جلالی، محمود( 1398) «تاثیر تفلیس در معاملات معوض» آموزههای فقه مدنی، ش19، صص 34-60. 47-قنواتی، جلیل. (1385). «اصل آزادی قراردادها وشروط غیرمنصفانه» مجله مطالعات اسلامی،ش85، صص78-50. 48-کاتوزیان، ناصر. (1385). «حکومت قانون وجامعه مدنی» مطالعات حقوق خصوصی،ش72، صص 275-290. 49-کاتوزیان، ناصر. (1392). «حسن نیت در حقوق ایران» فصلنامه حقوق و علوم سیاسی، ش3 ،167-186. 50-کریمی، عباس، علیپور، سلمان. (1398). «ناسازگاری مفهوم تعادل قراردادی با نظریه سنتی یا لیبرال قراردادها » فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، ش1 ،97-112. 51-کلانتری، عباس، حسامی، زینب. (1391). «آثار فساد یا بطلان عقد یا ایقاع بر مال مقبوض در حقوق ایران و مصر» فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی،ش30، صص 87-112. 52-کم گویان، محبوبه. (1398). «تحلیل فقهی و حقوقی ضمان معاوضی در تفاسخ یا اقاله در حقوق ایران» فصلنامه بین المللی حقوق یار، ش 10، صص112-136. 53-کیانی، آذین، خسروی، حسن (1399). «اصل صحت در پرتوی اندیشههای سیاسی اسلام» فصلنامه پژوهشهای سیاسی جهان اسلام ، ش19، صص 27-49. 54-محقق داماد، سید مصطفی، اسفندیاری، خشایار (1398). « عدالت قضایی و نقش آن در مطالبه خسارت قراردادی» مجله حقوقی دادگستری، ش 108 ، صص25-49. 55-مرادی، خدیجه. (1392). «تحلیل مبانی تعدیل قضایی درحقوق ایران و فقه امامیه» نشریه فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش2 ،321-344. 56-محمدی، قاسم، سیفی، غلامعلی. (1400).« نقش قاضی در اثربخشی به مفاد تراضی» مجله حقوقی دادگستری، 283-307. 57-مولائیان، محمد. (1392). «رویکرد تطبیقی به اصل آزادی قراردادها در فقه امامیه و حقوق فرانسه» فصلنامه مطالعات تطبیقی،ش9، صص34-60. 58-میری، حمید، تقوی، سامان، افراسیابی، حسین (1394). «اجرای اجباری تعهد در برابر نقض قرارداد از دریچه حقوق مصرو فقه اهل سنت» مطالعات فقهی و فلسفی، ش 25، صص111-142. 59-میرنقی زاده، حیدر، پاشازاده، حسن، مسعودی، ناصر. (1401). «مبانی نظری وقانونی تئوری موازنه در فقه امامیه و حقوق ایران» فصلنامه جامعه شناسی سیاسی ایران، ش 11، صص3549-3564. 60-مینا، محبوبه. (1392). « مفهوم اکراه و تاثیر آن بر اراده با نگاهی به حقوق فرانسه و مصر» مطالعات حقوقی، ش2، صص 193-222. 61-نعمت الهی، اسماعیل. (1394). « ضمان ناشی از عقد صحیح در اندیشه فقهی» پژوهشهای فقهی، ش 11، صص 545-574. 62-ولی زاده، حسین. (1398). «اثر قاعده لاضرر در مسئولیت مدنی و نقش قاعده اقدام دراثررافعیت آن» فصلنامه بین المللی قانون یار، ش10، صص 56-80.
ب-منابع عربی1-انور، سلطان. (1978). القانون المدنیه مصری. قاهره. منشور الحلبی2-انور، سلطان. (1978). مصادر الالتزام فی القانون المدنی الاردنی. بیروت: منشور الحلبی.3-ابنمنظور، محمدبنمکرم. (1408). لسان العرب. ج1. بیروت: دارالتراث العربی.4-ابوالسعود، دکتر رمضان. (1986). مبادی الالتزام فی القاتون المصری و اللبنانی. مطبعه الجامعیه.5-الجزیری، عبدالرحمن. (1401). الفقه علی المذاهب الاربعه . ج3. بیروت: دارالاحیا.6–جوزی الجوریه، ابنقیم. (2000). جامعالفقه. قاهره: دارالوفا.7-حکیم، عبد المجید. الوسیط فی نظریه العقد. چ2. بغداد .8-حائری حسینی، سیدکاظم. (1423). فقه العقود. قم: مجمع اندیشه اسلامی. 9-حجازی، دکترعبدالحی. (1409). النظریه العامه للالتزام. مصر: مطبعه نهضه مصر. 10-حلی، یوسف بن مطهر. (1367). قواعد الاحکام. قم: انتشارات رضی .11-حلی (محقق)، نجمالدین جعفربنحسن. (1389). شرایع الاسلام. قم: انتشارات اعلمی.12-حلی، شیخحسین. (1415). البحوث الفقهیه. قم: مؤسسه المنار.13-خمینی، روح اله. (1401) البیع. قم: موسسه نشرالاسلامی .14-خمینی، روح اله. (1406). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی .15-خویی، ابوالقاسم. اجودالتقریرات(تقریرات درس میرزای نایینی)قم: نشر مصطفوی.16-زحیلی، وهبه. (1405). الفقهالاسلامی والادلّه. دمشق: دارالفکر.17-عاملی، زین الدین بن علی. روضه البَهیَه فی شَرحِ ُلمعه الدَمِشقیَه. ترجمه حمید مسجد سرایی. ج4.قم. نشرمصطفوی18-سنهوری،عبدالرزاق.(1970).الوسیط فی شرح قانون المدنی المصری. بیروت: دارالاحیاءالتراثالعربی.19- سنهوری، عبدالرزاق. (1995). مصادر الحق فی الفقه الاسلامی. بیروت: دارالحیا.20-سنهوری، عبدالرزاق. (1997). نظریه العقد. قاهره: دارالوفا .21- سنهوری، عبدالرزاق. (1997). نظریه الالتزام بوجه عام مصادر الالتزام. بیروت: دارالاحیا. 22-سنهوری، عبدالرزاق. (1998). لموجز فی النظریه العامه للالتزامات. بیروت: دارالحیا. 23-سیفی مازندرانی، علی اکبر. (1425). مبانی الفقهیه. قم: دفترنشر اسلامی. 24-طباطبایی، محمد حسین. (1386). المیزان فی تفسیرالقران. ترجمه سیّد محمد باقر موسوی. همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم..25-طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم. (1317). حاشیه بر مکاسب. تهران: [بینا]، چاپ سنگی.26-طباطبایی، محسن. (1416). مستمسکالعروهالوثقی. قم: مؤسسه دارالتفسیر.27-طوسی، محمدبنالحسن. (1401). تهذیبالاحکام فی شرحالمقنعه. بیروت: دارالتعارف. 28-عاملی حر، محمدابنحسن. (1416). وسائلالشیعه. ج 17. قم: مؤسسه آلالبیت. 29-عاملی کرکی، علیبنحسین. (1414). جامعالمقاصد.ج4. قم: مؤسسه آلالبیت. 30-غروی اصفهانی، محمدحسین. حاشیه المکاسب. قم: [بیتا]. چاپ سنگی31-کلینی، محمدبنیعقوببناسحاق. (1407). الکافی. تهران: دارالکتبالاسلامیه.32-مجلسی، محمدباقربنمحمدتقی. (1403). بحار الانوار. بیروت: مؤسسه الوفا.33-مراغی، میرفتاح. (1417). العناوین. قم: مؤسسه الانشرالاسلامی.34-موسوی بجنوردی، سیدمحمدبنحسن. (1389). القواعدالفقهیه.ج1. تهران: مؤسسه عروج. 35-نایینی، (میرزای نایینی). (1404). فوائدالاصول. تقریر محمدعلی کاظمی خراسانی. قم: مؤسسه نشراسلامی.37-نایینی، محمدحسین. (1413). المکاسب و البیع. مقرر میرزا محمد تقی آملی. ج1. قم: دفتر انتشارات اسلامی .38-نجفیخوانساری، موسیبنمحمد. منیه الطالب. (تقریرات درس میرزای نایینی). نجف: مطبعهالمرتضویه.39-نراقی، ملااحمدبنمحمد مهدی. (1405). عوائدالایام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.40-نراقی، ملااحمد. (1415). مستند الشیعه فی احکام الشریعه.ج18. قم: موسسه آل بیت (ع).