مقطع: کارشناسی ارشد سال: 1403
رشته: حقوق – حقوق خصوصی
پدیدآور: فاطمه پورجمعه استاد راهنما: عطااله صالحی استاد مشاور: علی رفیعی مقدم
دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشکده حقوق و الهیات
این پایاننامه به بررسی تطور مفهوم عدالت حقوقی از دوران کلاسیک تا زمان معاصر میپردازد. هدف اصلی این پژوهش، تحلیل تغییرات و تحولاتی است که مفهوم عدالت حقوقی در بسترهای مختلف تاریخی و فرهنگی تجربه کرده و تأثیرات این تغییرات بر سیستمهای حقوقی مختلف بوده است. این پژوهش از مطالعات تاریخی، روش تحلیلی و توصیفی بهره میبرد. در دوران کلاسیک، مفهوم عدالت حقوقی عمدتاً مبتنی بر اصول فلسفی و اخلاقی بود که توسط فلاسفهای همچون افلاطون و ارسطو تعریف میشد. در قرونوسطی، این مفهوم تحتتأثیر آموزههای دینی و کلیسایی قرار گرفت و عدالت بیشتر به معنای اجرای قوانین الهی و اخلاقی تفسیر میشد. در دوران روشنگری، با تأکید بر عقلانیت و حقوق طبیعی، مفهوم عدالت حقوقی دچار تحولات عمیقی شد و مبانی حقوقی مدرن شکل گرفت. تطور مفهوم عدالت حقوقی به معنای تغییر و تکامل آن در پاسخ به نیازها و شرایط متغیر جوامع انسانی است. این پژوهش نشان میدهد که مفهوم عدالت حقوقی همواره تحتتأثیر عوامل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی قرار داشته و این تأثیرات موجب تغییر در تعریف و اجرای عدالت در جوامع مختلف شده است. از دوران کلاسیک تا معاصر، این تطور به شکلگیری مفاهیم جدیدی از عدالت، نظیر عدالت توزیعی و عدالت ترمیمی منجر شده است. این تحقیق همچنین بر اهمیت درک تحولات تاریخی مفهوم عدالت حقوقی بهمنظور بهبود و ارتقای سیستمهای حقوقی معاصر تأکید دارد. نتایج این پژوهش میتواند به تصمیمگیران و پژوهشگران کمک کند تا باتوجهبه ریشههای تاریخی و تحولاتی که عدالت حقوقی پشت سر گذاشته، به تدوین قوانین و سیاستهایی بپردازند که عدالت اجتماعی بیشتری را به ارمغان بیاورند.
عدالت حقوقی / justice, عصر کلاسیک / legal justice, قرونوسطی / enlightenment, عصر روشنگری / classical era
عنوان صفحه فصل اول: 1 کلیات 1 مقدمه 2 تعریف مسئله 5 سوالات تحقیق: 6 ضرورت تحقیق : 7 پیشینه: 7 اهداف 7 چه کاربردهایی از انجام این تحقیق متصور است؟ 8 نوآوری پژوهش: 8 مبحث نخست: تعریف عدالت و عدالت حقوقی 8 گفتار اول: مفهوم عدالت 8 گفتار دوم: مفهوم عدالت حقوقی 11 مبحث دوم: لوازم عدالت حقوقی 12 گفتار اول: قانون عادلانه 12 گفتار دوم: حکومت عادلانه 16 مبحث سوم: عدالت از منظرمکاتب حقوقی 17 گفتار اول: مکتب حقوق فطری 17 گفتار دوم: مکاتب شرعی 19 گفتار سوم: مکاتب عرفی 20 مبحث چهارم: رابطه بین حقوق وعدالت 21 فصل دوم: 24 مفهوم عدالت حقوقی در عصر کلاسیک 24 مبحث اول: تعریف و تبیین عدالت در عصر کلاسیک 25 گفتار اول: تعریف عصر کلاسیک 25 گفتار دوم : تبیین عدالت در عصر کلاسیک 25 مبحث دوم؛ خاستگاه مفهوم عدالت در اندیشه یونان باستان 27 گفتار اول : تعریف عدالت از منظر سقراط 28 گفتار دوم: عدالت و لوازم عدالت از منظر افلاطون 29 گفتار سوم ؛ عدالت از منظر ارسطو 31 بند اول : عدالت تنظیمی _ توزیعی 31 بند دوم: عدالت کلی و جزئی 34 بند سوم: عدالت توزیعی و رویه ای 34 بند چهارم: عدالت طبیعی و قانونی 34 گفتار چهارم : عدالت در مکتب اپیکوری 35 مبحث سوم ؛ مکتب کلاسیک و تاثیر آن بر نظام عدالت کیفری 36 فصل سوم: 44 مفهوم عدالت حقوقی در عصر روشنگری 44 مبحث نخست: تعریف عصر روشنگری 45 مبحث دوم : پیششرطهای عدالت حقوقی در عصر روشنگری 46 گفتار اول :انسانگرایی 46 گفتار دوم:تنگناهای شناخت بشری 46 گفتار سوم :تساهل و مدارا 46 گفتار چهارم:حقوق بشر 47 گفتار پنجم:آزادی 47 گفتارششم :عدالت و حقیقتجویی 47 گفتار هفتم:خوداندیشی در دین 48 مبحث سوم:مفهوم عدالت در عصر روشنگری 48 گفتار اول: عدالت در مسیحیت 51 گفتار دوم:زمینه های تطورمفهوم عدالت در عصر روشنگری 53 مبحث چهارم- مقایسه عدالت در سنت مسیحیت و در عصر روشنگری 54 مبحث پنجم: عدالت در اندیشه فیلسوفان مسیحی قرون وسطی 57 گفتار اول:تعریف آگوستینی از عدالت 57 گفتار دوم:تعریف آنسلمی از عدالت 58 گفتار سوم:تعریف آکویناس از عدالت 59 گفتار چهارم :تعریف اکهارت از عدالت 60 گفتار پنجم: تعریف مارسیلیه پادویی از عدالت 61 مبحث ششم: عدالت حقوقی در اندیشه فیلسوفان عصرروشنگری 62 گفتار اول: عدالت حقوقی از دیدگاه دیوید هیوم 62 گفتار دوم: عدالت حقوقی در فلسفه سیاسی جان لاک 63 گفتارسوم: عدالت حقوقی ازدیدگاه کانت 65 فصل چهارم: 67 مفهوم عدالت حقوقی در عصر حاضر 67 مبحث نخست: مفهوم عدالت حقوقی در عصر حاضر 68 گفتار اول:عدالت در نظام حقوقی ایران 71 گفتاردوم : مفهوم عدالت حقوقی در نزد حقوقدانان معاصر ایران 72 گفتارسوم : مفهوم عدالت حقوقی در نزد شهید مطهری 74 مبحث دوم : عدالت حقوقی در نزد جان رالز 81 گفتار اول : نقش عدالت توزیعی در نظریه عدالت رالز 84 گفتار دوم : مایکل سندل ونقد نظریه عدالت رالز 85 فصل پنجم: 87 نتیجهگیری و پیشنهادها 87 پیشنهاد های پژوهش 88 منابع و ماخذ 90 الف) کتب 91 ب)مقاله 94 پایان نامه 94 منابع انگلیسی 95
قرآن کریم اخوان کاظمی، بهرام ، عدالت دراندیشه سیاسی اسلام، ج ،1چ 1بوستان کتاب، 1382. اخوان کاظمی، بهرام ،نگرشی تطبیقی به مفهوم عدالت در فلسفهی سیاسی افلاطون و ارسطو، مطالعات حقوقی، دوره 10، شماره 3، 1397، ارسطو ، سیاست ، ترجمه حمید عنایت ، تهران، چاپ سوم. 1380 اسپنسر و کروز ، روشنگری ، مترجم : مهدی شکیبا نیا ، تهران :انتشارات تیراژه، 1378. افلاطون، جمهوری، ترجمه فواد روحانی، انتشارات مرکزی، 1401. انصاری، مرتضی ، مکاسب رساله عدالت ، 1388 آربلاستر، آنتونی، ظهور و سقوط لیبرالیسم غربی، ترجمه عباس مخبر، تهران، نشر مرکز، 1367. بشیریه، حسین، دیباچهای بر فلسفه عدالت، مجله ناقد، شماره 1، 1382. تاک، ریچارد، هابز، ترجمه حسین بشیریه، تهران، انتشارات طرح نو، 1380 . توسلی، حسین، رابطه حق و عدالت، فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه ، 1385. ترنر، استفان،تحولات عدالت در غرب، ترجمه محمدرضا نیکبخت، نشر نی، 1383، ص. 125 حاجیحیدر ، حمید، بررسی جامع مفهوم عدالت از دیدگاه اسلام سال اول، شماره دوم ، 1388. حاجیحیدر، حمید، تحول تاریخی مفهوم عدالت ، علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، شماره 45، 1388. حسین دشتی ، مصطفی، معارف و معاریف، جلد 7، 1376. حسینی، محمد، شرح الاسماء الحسنی. انتشارات حکمت، 1395، ص 54. حسینزاده علی. ناصری محمد. عدالت سازمانی. ماهنامه علمی آموزشی تدبیر، سال هجدهم، شماره 190 ، 1386. حکیمی ، محمد رضا، حقوق و عدالت . نقد و نظر ، شماره 2، 1376. جابری ،طالب، سیر تاریخی ایده قانون (1)از یونان باستان تا دوره معاصر،1397. جاویدی، مجتبی ،عدالت عرفی یا عدالت واقعی؛ بازتعریف «عدالت حقوقی» در نظام جمهوری اسلامی ،نشریه اندیشه دینی، شماره1395،59 دانش پژوه، مصطفی، فلسفه حقوق، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1400. داوری اردکانی، رضا، فرهنگ ،خرد وآزادی ، تهران، نشرساقی ، 1380 . دنیس لوید، مفهوم حقوق، انتشارات امیر کبیر، 1380. رالز، جان،، نظریه عـدالت، ترجمـه محمـد کمـال سـروریان، تهـران: پژوهشـکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ اول، 1387. رستمی، محمد زمان ،عدالت از دیدگاه اندیشمندان اسلامی و غربی، جستارهای اقتصادی، شماره 4، 1384، رضائیان، ع، مبانی سازمان و مدیریت. چ شانزدهم. تهران: انتشارات سمت. 1390. سالیوان، راجر ، اخلاق در فلسفه کانت، ترجمه ی عزت الله فولادوند، تهران، طرح نو، 1388. سجادی ، سید جعفر، فرهنگ علوم عقلی . تهران : ناشر : انجمن اسلامی حکمت و فلسفه، 1361 . سجادی، سیدجعفر، فرهنگ علوم فلسفی و کلامی، ج ،1چ ،1تهران: امیرکبیر، 1375. سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم سیری در ادیان زنده جهان، قم، آیات عشق، 1382. شریعتی، محمد تقی، تفسیر نوین، نگارستان اندیشه، 1401. شوالیه ، ژان ژاک، دولت قانونمند، ترجمه حمید رضا ملک محمدی، تهران، نشر دادگستر،1373 . شهابی، مهدی، از حقوق سنتی تا حقوق مدرن، تاملی در مبانی تحول نظام حقوقی، نامهی مفید، شماره 76، ص 69-90 1388. طالبی، محمد حسین ، قانون طبیعی، تهران، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، چاپ اول، 1390. طباطبایی، محمد حسین، المیزان، ج20، بنیاد علمی فرهنگی، 1367. طباطبائی، جواد ، تأملی درباره ایران، ج 2، بخش 2، چ 1، تهران: مینوی خرد، 1392. طوسی، خوجه نصیرالدین ، اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی، علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی، 1373. عالم، عبدالرحمان ، تاریخ فلسفه سیاسی غرب .تهران : انتشارات وزارت امور خارجه، 1393 عالی پناه، علیرضا،تبارشناسی عدالت حقوقی، نشریه پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 26، 1386، عزتی، ابوالفضل بررسی تطبیقی نقش عقل در نظام حقوقی غرب و اسلام، نامهی مفید، شماره 6، ص 123- 144 1375 . عیوضلو، حسین (1384) ، عدالت و کارایی در تطبیق با نظام اسلامی، تهران: انتشارات امام صادق غفاری، رضا،تغییرات مفهوم عدالت از سنت مسیحی تا دوران روشنگری، فصلنامه پژوهشهای فلسفی، سال 23، شماره 4، زمستان 1399، صص. 54-72 غنی نژاد، موسی، درباره هایک، تهران ، انتشارات نگاه معاصر، 1381 قرباننیا، ناصر ،عدالت حقوقی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسالمی، چ اول، 1381. قرباننیا، ناصر،عدالت و حقوق، پرتال جامع علوم انسانی،1383، ص 5. قلی زاده، حسین ، علی(ع)عدالت، 1390. کاتوزیان، ناصر، ، مقدمه علـم حقـوق و مطالعـه در نظـام حقـوقی ایـران. تهـران: شرکت سهامی انتشار چاپ هشتاد و دو، 1391. کاتوزیان، ناصر، گامی به سوی عدالت، جلد اول، تهران، بنیاد حقوقی میزان، 1387. کاتوزیان، ناصر: فلسفه حقوق، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1376 ش، ج1 کانت، ایمانوئل ، روشن نگری چیست؟، ترجمه سیروس آرین پور، تهران،آگاه، 1376. کاسیرر، ارنست؛ فلسفه روشنگری، ترجمه یداالله موقن، انتشارات نیلوفر، چاپ اول، تهـران، بهار 1370 کایملیکا، ویلی. فلسفه سیاسی معاصر: یک مقدمه. چاپ دوم. آکسفورد: انتشارات دانشگاه آکسفورد، 2002. صفحات 250-252. لاسکی ، هارولدجی ، 1353 ، آزادی در اروپا ، ترجمه میر رحمت الله مراغه ای ، تهران ، شرکت های سهامی کتابه ای جیبی ، چاپ دوم .1353. محسنی، علی. اخلاق عالمآرا. انتشارات معرفت، 1398، ص 34. میر حیدر، میرنقیزاده، اکبر، صفری،مقایسه عدالت کلاسیک با عدالت ترمیمی. قانون یار، شماره 2، تابستان 1396 محمودی، سید علی، فلسفه سیاسی کانت، اندیشه سیاسی در گستره فلسفه نظری و فلسفه اخلاق، چاپ سوم، تهران، نشر نگاه معاصر، 1395. محمودی، سید علی. روشنگری چیست؟ بازتاب اندیشه، شماره 41، 1382. مرامی ، علیرضا ، بررسی مقایسه ای مفهوم عدالت، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلام، 1378، ص .173 مرتضی مطهری، «معنای عدالت در اسلام» مقاله منتشر نشده از استاد مطهری، کیهان، 1381. مرتضی مطهری، بیست گفتار، تهران، صدرا1373 ، ص 62-.40 مرتضی مطهری، عدل الهی، (مجموعه آثار ج 1) تهران، صدرا، 1377، ص .72 مرتضی مطهری، عدل الهی، 1377، ص 87-.86 مطهری، مرتضی ، عدل الهی، ج ،1چ ،48تهران: صدرا، 1396. منتسکیو ، روح القوانین، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران ، انتشارات امیر کبیر، 1361 موحد ، محمد علی، مفهوم عدالت در حقوق ، سایت مرکز تعلیمات اسلامی در واشنگتن، 1390. موحد، محمد علی ، درهوای حق و عدالت ، تهران، انتشارات کارنامه، 1381 مرادخانی، علی، کانت و بحران شناخت در عصر روشنگری. پژوهشنامه علوم انسانی،1385. نجف لک زایی، اندیشه سیاسی آیت الله مطهری، قم، بوستان کتاب، 1381، ص .112 واعظی، احمد، از نظریه عدالت تا لیبرالیسم سیاسی، چاپ دوم، قم، بوستان کتاب،1386. واعظی،احمد،عدالت اجتماعی ومسایل آن، قبسات .سال نهم ،ش33، 1383. وایت، استیون ، خرد، عدالت و نوگرایی ، ترجمه محمد حریری اکبری؛ تهران : نشر قطره، 1380 ویلی، فلسفه حقوق، ج 1، معانی و هدفهای حقوق، 1394 هابز، لویاتان ، ویراسته سی بی مکفر سون، ترجمه حسین بشیریه ، تهران : نشر نی،1380 همایی، جلال الدین ، منتخب اخلاق ناصری، 1370. ب)مقاله عظیم زاده اردبیلی، فائزه. عدالت حقوقی ،نشریه فقه و حقوق خانواده، شماره 40، 1384. قاری ،سید محمد ، تحلیل مفاهیم کلیدی حقوق بشر معاصر حق، تعهد، آزادی، برابری و عدالت، فصلنامه تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، 1380. قلی پور، آرش و پیران نژاد، علی، بررسی اثرهای عدالت در ایجاد و ارتقای خود باوری در نهادهای آموزشی. پژوهشنامه علوم انسانی. شماره 53، 1391 بوربوری ، خشایار ، مفهوم عدالت در دیدگاه جان رالس و جان لاک، ششمین همایش بین المللی مطالعات دینی و علوم انسانی در جهان اسلام،تهران، 1399 . سالیوان، راجر. «کانت، آزادی و عدالت.» در اخلاق در فلسفه کانت. ترجمه کیان کیانی. دانشگاه کارولینای جنوبی صادقی، محمد صدرا، و یاسر موهبتی. “مفهومشناسی عدالت از خلال مطالعهای پیرامون نظریهها.” کنفرانس بینالمللی و آنلاین اقتصاد سبز، 1393. کرمی، حمزه، و علی اکبر احمدی افرمجانی. “حقوق طبیعی از دیدگاه جان الک و مرتضی مطهری.” مقاله دانشگاه علوم و تحقیقات تهران؛ دانشگاه علامه طباطبایی، 1399 حبیبی کندسر، مصطفی، دیلم صالحی، بهروز، و اسلامی، سعید. «سیر تطور اندیشه جان رالز و زمینههای شکلگیری نظریه عدالت.» غربشناسی بنیادی، سال دهم، شماره 2 (پیاپی 20)، پاییز و زمستان 1398، صص. 95-118 پایان نامه داوودی، یاشار.(1402) تحلیل تطبیقی مفهوم عدالت در اندیشه مساوات گرا و آزادی طلب در لیبرالیسم معاصر: مطالعه موردی جان رالز و رابرت نوزیک، رساله کارشناسی ارشد دانشگاه تبریز. مهری علیآبادی، هژیر،(1389) تحلیل و نقد نظریه عدالت جان رالز در فلسفه اخلاق، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم.
Oxford Dictionary of English. 3rd ed. Oxford: Oxford University Press:2010. Justice Bix, Brian. H. (2005), « Legal positivism ». In. The Blackwell Guide to the philosophy of Law and Legal Theory, edited by Martin P. Golding and William A. Edmondson, Malden (USA), Blackwell press, 2005, pp. 29-50Frydman. Benoit et Guy Haarscher, (2002), Philosophie du droit, Paris, 2e édition, Dalloz. Hume David, Treatise on Human nature, edited by L. Bigge The clarendon press, oxford, 1888 Lock, J, (1824), The Works of John Lock, in Nine Volumes, 12 ed. Vol. 4, London: Rivington, Retrieved. 224-22.Peter Murphy,” Civic Justice: From Greek Antiquity to the Modern World”, 1956.